«حسد» از بیمارى‏هاى خطرناک اخلاقى است که اگر انسان به درمان آن نپردازد دین و دنیاى او را تباه مى‏کند. درمان این بیمارى اخلاقى مانند درمان صفات رذیله دیگر است که بر دو اساس استوار مى‏باشد.

1- طرق علمى.
2- طرق عملى.

در قسمت «علمى‏» شخص حسود باید روى دو چیز مطالعه و دقت کند یکى پیامدها و آثار ویرانگر حسد از نظر روح و جسم و دیگر ریشه‏ها و انگیزه‏هاى پیدایش حسد. همان گونه که شخص معتاد به یک اعتیاد خطرناک، مانند اعتیاد به هروئین، باید سرانجام کار معتادان را بررسى کند و ببیند آنها چگونه سلامت و تندرستى خود را از دست داده و زن و فرزند و حیثیت اجتماعى آنها بر باد مى‏رود و با دردناک‏ترین وضعى در جوانى جان مى‏سپارند و نه تنها کسى از مرگ آنها ناراحت نمى‏شود بلکه مرگ او را سعادتى براى خانواده و فامیل و دوستانش مى‏شمرند! همین‏طور «حسود» باید بیندیشد که این بیمارى اخلاقى به زودى جسم او را بیمار مى‏کند، مانند خوره روح او را مى‏پوساند و مى‏خورد و از بین مى‏برد، خواب و آرامش را از او سلب مى‏کند و هاله‏اى از غم و اندوه همیشه اطراف قلب او را گرفته است و از آن بدتر اینکه مطرود درگاه خدا مى‏شود و به سرنوشتى همچون ابلیس و قابیل گرفتار مى‏آید و تازه با همه اینها نیز نمى‏تواند به مقصود خود یعنى زوال نعمت محسود برسد!

بى شک مرور بر این آثار و پیامدها و بررسى مکرر احادیث نابى که در این زمینه آمده، تاثیر بسیار مثبتى در درمان این بیمارى اخلاقى دارد. «حسود» باید بیندیشد، اگر مواد مخدر سلامت روح و جسم را بر هم مى‏زند و مرگ زودرس و ورقت‏بار را به استقبال او مى‏فرستد، او نیز علاوه بر بیمارى‏هاى جسمى و روانى، آخرت خود را هم از دست مى‏دهد، چرا که عملا به حکمت‏خدا اعتراض مى‏کند و در پرتگاه شرک و کفر سقوط مى‏نماید، اینها از یک سو. از سوى دیگر در باره انگیزه‏هاى حسد باید بیندیشد و ریشه‏هاى آن را یکى پس از دیگرى قطع نماید، اگر دوستان ناباب و وسوسه‏هاى آنها او را به این وادى کشانده است ‏با آنها قطع رابطه کند و هرگاه تنگ‏نظرى و بخل سرچشمه این رذیله اخلاقى شده، به مداواى آنها برخیزد، اگر ضعف ایمان و عدم آشنایى به توحید افعالى خداوند او را در این گرداب پرتاب کرده است ‏به تقویت مبانى ایمان و توحید بپردازد و هرگاه ناآگاهى از استعدادهاى خویش و ظرفیت‏هایى که براى ترقى و پیشرفت در وجود اوست، او را گرفتار عقده حقارت و به دنبال آن حسد نموده است ‏به درمان آن رو آورد و در سایه توکل به خدا و اعتماد به نفس، عقده حقارت را بگشاید و رذیله حسد را از خود دور سازد.

چه بهتر اینکه «حسود» عصاره و خلاصه‏اى از این امور را در صفحه یا صفحاتى بنویسد و هر چند روز یک بار بر آن مرور کند و حتى با صداى بلند آن را براى خودش در تنهایى جمله جمله بخواند و پیرامون آن بیندیشد و مخصوصا روى روایاتى که در این زمینه از معصومین رسیده تکیه کند، بى شک هر حسودى این برنامه را به طور جدى دنبال کند در مدت کوتاهى نتیجه خواهد گرفت، روح و جسم خود را تدریجا از شر حسد رهایى مى‏بخشد و افق‏هاى روشنى از سلامت و سعادت در برابر او نمایان مى‏گردد. مخصوصا «حسود» باید روى این نکته کاملا فکر کند که اگر وقت و نیرویى را که او براى زوال نعمت از محسود به کار مى‏گیرد صرف پیشرفت‏خودش کند چه بسا از او جلو بیفتد. به تعبیر دیگر باید انگیزه‏هاى حسد را به انگیزه‏هاى غبطه تبدیل کند و نیروهاى ویرانگر را به نیروهاى سازنده مبدل سازد.

این معنى در حدیثى از امیرمؤمنان على (ع) نقل شده که فرمود: «احترسوا من سورة الجمد و الحقد و الغضب و الحسد و اعدوا لکل شى‏ء من ذلک عدة تجاهدون بها من الفکر فى العاقبة و منع الرذیلة و طلب الفضیلة؛ خود را از شدت بخل و کینه و غضب و حسد در امان دارید و براى مبارزه با هر یک از این امور وسیله‏اى آماده سازید، از جمله تفکر در عواقب سوء این صفات رذیله و راه درمان و طلب فضیلت از این طریق‏»! (تصنیف غررالحکم، صفحه 300، شماره‏6806).

اما از نظر «عملى‏»، مى‏دانیم تکرار یک عمل تدریجا تبدیل به یک عادت مى‏شود و ادامه عادت تبدیل به ملکه و صفت درونى مى‏گردد، اگر حسود به جاى اینکه براى در هم شکستن اعتبار و شخصیت فردى که مورد حسدش قرار گرفته به تقویت موقعیت‏خود بپردازد، به جاى غیبت و مذمتش او را به خاطر صفات خویش مدح و ستایش کند و به جاى تلاش در تخریب زندگى مادى او خود را آماده اعانت و همکارى با او نماید، تا مى‏تواند از او سخن بگوید، تا ممکن است نسبت ‏به او محبت کند و تا آنجا که در اختیار اوست‏ خیر و سعادت او را بطلبد و به دیگران نیز همین امور را توصیه کند، به یقین تکرار این کارها تدریجا آثار رذیله حسد را از روح او مى‏شوید و نقطه مقابل آن که «نصح‏» و «خیرخواهى‏» است‏ با یک دنیا نور و صفا و روحانیت جانشین آن مى‏گردد. علماى اخلاق به افراد ترسو براى از میان بردن این رذیله اخلاقى توصیه مى‏کنند که در میدان‏هایى که ورود در آن شجاعت فراوان مى‏خواهد گام بگذارند و این کار را بر خود تحمیل کنند تا تدریجا ترس آنها بریزد و شجاعت ‏به صورت عادت و حالت در آید و سپس ملکه گردد.

همین گونه حسود باید با استفاده از ضد آن به درمان پردازد که درمان هر بیمارى دارویى است که از ضد آن تشکیل یافته است! در حدیثى از پیامبر اکرم (ص) مى‏خوانیم: «اذا حسدت فلاتبغ؛ هنگامى که نسبت ‏به کسى حسد پیدا کردى بر طبق آن عمل نکن و بر او ستمى روا مدار» (تحف العقول، صفحه 50). پیام این حدیث می تواند این باشد که شاید حسادت ورزیدن به کسی در اختیار انسان نباشد و ناخواسته در ذهن و دل او چنین حالتی پیدا بشود اما به دنبال حسادت، موضع گیری کردن و آثار حسادت را اجرا کردن کاری نکوهیده است به همین جهت پیامبر اکرم (ص) توصیه فرموده که اگرچه حسادت در تو هست ولی پی گیری نکن و برای آرام ساختن خودت دست به ظلم و تعدی نزن. و در حدیث دیگرى از امیر مؤمنان آمده است که فرمود: «ان المؤمن لایستعمل حسده؛ مؤمن حسد خود را به کار نمى‏گیرد». (بحارالانوار، جلد 55، صفحه‏323، حدیث 12؛ کافى، جلد 8، صفحه 108).
از جمله امورى که در درمان حسد بسیار مؤثر است راضى به رضاى حق بودن و تسلیم در برابر اراده او شدن و قانع به زندگى خویش گشتن است، در حدیثى از امیرمؤمنان مى‏خوانیم: «من رضى بحاله لم یعتوره الحسد؛ کسى که به آنچه دارد راضى باشد حسد دامان او را نمى‏گیرد». (تصنیف غررالحکم، صفحه 300، شماره 6808). به هر حال راه نجات از این بیماری تقوا می باشد. لازمه اینکه انسان از زندگی حیوانی خارج شود و یک زندگی‏ انسانی اختیار کند اینست که از اصول معین و مشخص پیروی کند، و لازمه‏ اینکه از اصول معین و مشخصی پیروی کند اینست که خود را در چهار چوب‏ همان اصول محدود کند و از حدود آنها تجاوز نکند و آنجا که هوا و هوسهای‏ آنی او را تحریک می‏کند که از حدود خود تجاوز کند خود را "نگهداری" کند. نام این "خودنگهداری" که مستلزم ترک اموری است تقوا است. انسان اگر بخواهد از طرز زندگی حیوانی و جنگلی خارج شود ناچار است که تقوا داشته باشد. تقوا اعم از تقوای مذهبی و الهی و غیره لازمه انسانیت است و خود بخود مستلزم ترک و اجتناب و گذشتهائی است.
تقوا محدودیت نیست، مصونیت‏ است. فرق است بین محدودیت و مصونیت. اگر هم نام آن را محدودیت‏ بگذاریم محدودیتی است که عین مصونیت است. تقوا برای روح مانند خانه است برای زندگی و مانند جامه است برای‏ تن. اتفاقا در قرآن مجید از تقوا به جامه تعبیر شده. در سوره مبارکه‏ اعراف آیه 26 بعد از آنکه نامی از جامه‏های تن می‏برد می‏فرماید: «و لباس‏ التقوی ذلک خیر ». یعنی تقوا که جامه روح است بهتر و لازمتر است. چیزی که خطر را از انسان دفع می‏کند و انسان را از مخاطرات صیانت می‏کند، او مصونیت است نه محدودیت، و تقوا چنین چیزی‏ است. تعبیر به مصونیت یکی از تعبیرات امیرالمؤمنین است. در یکی از کلماتش می‏فرماید: «الا فصونوها و تصونوا بها؛ یعنی تقوا را حفظ کنید و به وسیله تقوا برای خود مصونیت درست کنید» (نهج البلاغه، خطبه 191). در خطبه 230 می‏فرماید: «فان تقوی الله مفتاح سداد، و ذخیره‏ معاد، و عتق من کل ملکة، و نجاه من کل هلکة، بها ینجح الطالب، و ینجو الهارب و تنال الرغائب؛  یعنی تقوا کلید درستی و اندوخته روز قیامت است، آزادی است از قید هر رقیت، نجات است از هر بدبختی. به وسیله تقوا انسان به هدف خویش می‏رسد و از دشمن نجات پیدا می‏کند و به آرزوهای‏ خویش نائل می‏گردد».

تقوا در درجه اول و به طور مستقیم از ناحیه اخلاقی و معنوی به انسان‏ آزادی می‏دهد و او را از قید رقیت و بندگی هوا و هوس آزاد می‏کند، رشته‏ حرص و طمع و حسد و شهوت و خشم را از گردنش برمی‏دارد، ولی به طور غیر مستقیم در زندگی اجتماعی هم آزادیبخش انسان است. اگر انسان بتواند بر نفس خودش در آن حد مسلط باشد که بر جبن‏ خودش هم مسلط باشد، بر بخل و حسد و خشم و طمع و آز و حرص خودش مسلط باشد، این اسمش " تقوا " است.

نوشتن دیدگاه