استهزاء چیست ؟
بیان کردن گفتار یا کردار یا وصف یا خلقت کسی به گونه ای که سبب خنده دیگران و تحقیر مسخره شونده شود ، چه به زبان یا با ایماء و اشاره و کنایه استهزاء نامیده می شود .
کسی را که به این خوی ناپسند متصف باشد مستهزء گویند .
استهزاء از گناهان کبیره است . و این از گناهانیست که از مقدمات گناه غیبت محسوب می شود .
حکمت حرمت استهزاء مؤمن :
چون شارع مقدس در شأن و شرافت مؤمن اهتمام ورزیده و کسی که آبروی مؤمنی را خدشه دار می کند با او برخورد شدید نموده و خدا وعده عذاب شدید داده است . و مقصود از استهزاء این است که دیگری را در نظر مردم خوار و تحقیر کنی و حال آن که خود را نزد خدا و پیامبر و فرشتگان خوار کرده ای .
کسانی که برای مجلس آرائی و خنداندن حاضران از آبرو و حیثیت دیگران مایه می گذارند و با کارهائی از قبیل تقلید در راه رفتن ، سخن گفتن ، غذا خوردن و خلاصه به هر طریقی از اشاره و کنایه ... دیگران را به مسخره می گیرند .
قرآن کریم از این عمل شدیداَ نهی فرموده و آن را به عنوان ظلم و ستم مورد توبیخ و تهدید قرار داده است و امر به توبه می کند :
« يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى أَنْ يَكُونُوا خَيْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى أَنْ يَكُنَّ خَيْراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإيمانِ وَ مَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ » .(حجرات 11)
اى كسانى كه ايمان آوردهايد! نبايد گروهى از مردان شما گروه ديگر را مسخره كنند، شايد آنها از اينها بهتر باشند و نه زنانى زنان ديگر را، شايد آنان بهتر از اينان باشند و يكديگر را مورد طعن و عيبجويى قرار ندهيد و با القاب زشت و ناپسند يكديگر را ياد نكنيد، بسيار بد است كه بر كسى پس از ايمان نام كفرآميز بگذاريد و آنها كه توبه نكنند، ظالم و ستمگرند!
سخریه و استهزاء غیر مؤمنین و مؤمنین در دنیا :
« إِنَّ الَّذينَ أَجْرَمُوا كانُوا مِنَ الَّذينَ آمَنُوا يَضْحَكُونَ - وَ إِذا مَرُّوا بِهِمْ يَتَغامَزُونَ » . (مطففین 29 و 30)
بدكاران (در دنيا) پيوسته به مؤمنان مىخنديدند، و هنگامى كه از كنارشان مىگذشتند آنان را با اشاره تمسخر مىكردند.
« إِنَّهُ كانَ فَريقٌ مِنْ عِبادي يَقُولُونَ رَبَّنا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الرَّاحِمينَ » .(مؤمنین 109)
« فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِيًّا حَتَّى أَنْسَوْكُمْ ذِكْري وَ كُنْتُمْ مِنْهُمْ تَضْحَكُونَ » .(مؤمنین 110)
(فراموش كردهايد) گروهى از بندگانم مىگفتند: پروردگارا! ما ايمان آورديم ما را ببخش و بر ما رحم كن و تو بهترين رحم كنندگانى!
امّا شما آنها را به باد مسخره گرفتيد تا شما را از ياد من غافل كردند و شما به آنان مىخنديديد!
سخریه و استهزاء مؤمنین در روز قیامت به بدکاران و کفار :
« فَالْيَوْمَ الَّذينَ آمَنُوا مِنَ الْكُفَّارِ يَضْحَكُونَ » . ( مطففین 34 )
ولى امروز مؤمنان به كفار مىخندند.
« عَلَى الْأَرائِكِ يَنْظُرُونَ ».(مطففین 35 )
در حالى كه بر تختهاى آراسته بهشتى نشسته و (به سرنوشت شوم آنها) مىنگرند!
« هَلْ ثُوِّبَ الْكُفَّارُ ما كانُوا يَفْعَلُونَ ».( مطففین 36)
آيا (با اين حال) كافران پاداش اعمال خود را گرفتند؟!
استهزاء از ريشه«هـ - ز- ء»در لغت به معناي طلب تحقير است با هر وسيله‌اي كه صورت گيرد.[1]
در اصطلاح عبارتست از مسخره كردن افراد، يا برخي امور با گفتار يا كردار، مانند اشاره با چشم يا ديگر اعضاي بدن[2] كه اين عمل بيشتر به قصد تحقير و توهين ديگران صورت مي‌گيرد، گاهي نيز با اهداف ديگري مانند جبران كمبود شخصيت، تقويت روحيه خود يا تضعيف روحيۀ ديگري انجام مي‌شود.
اين مفهوم در قرآن كريم با واژه‌هاي «هزء» و مشتقات آن 34 بار و «سُخْر» و مشتقات آن 16 بار بكار رفته است كه بيشتر لغويان اين دو واژه را به يك معنا دانسته‌اند.[3]
آياتي كه در قرآن سخن از استهزاء به ميان آورده، بيشتر مربوط به حوزه عقيده و دين بوده كه در آن جبهه مخالف انبياي الهي، مؤمنان، وحي، آيات قرآن، معاد و حتي خداوند را به تمسخر گرفته و از استهزاء به صورت حربه‌اي براي رويارويي با دين خدا بهره مي‌جستند، در آياتي نيز استهزاء در حوزه اخلاق مطرح شده كه در آن خداوند مؤمنان را از تمسخر يكديگر منع كرده است. از بررسي تمام آياتي كه پيرامون «استهزاء» هستند، آنچه كه بدست مي‌آيد حكم استهزاء، منشأ آن، آثار و پيامدهاي اين صفت مذموم اخلاقي و نيز راههاي مقابله با استهزاء گران است.
حكم استهزاء:
استهزاء ديگران "ظلم" است. قرآن در آيه 11 سوره حجرات مؤمنان را از تمسخر ديگران منع كرده و در پايان مي‌فرمايد: «اگر از عمل خويش توبه نكنند ظالم‌اند»:
«يا ايّها الّذينَ امَنوا لايَسْخَرْ قومُ مِن قومٍ...و مَن لَمْ يَتُبْ فاُولئِكَ هُمُ الظّالمُونَ»
با توجه با آيات متعددي كه در آن، انسانها از استهزاي مؤمنان، آيات الهي و دين نهي شده‌اندبه مرتكبان اين عمل وعده عذاب الهي داده شده بر مي‌آيد كه استهزاء عملي حرام است كه خداوند آن¬را قبيح و ناپسند و استهزاء گران را مجرم شمرده است.[4]
ريشه‌هاي استهزاء:
استهزاء چه در حوزه عقيده باشدچه در حوزه اخلاق، منشأ و ريشه‌هاي متعددي دارد، برخي از اين ريشه‌ها از ديدگاه قرآن عبارتند از:
1- برتري طلبي و غرور: حس برتري جوئي گاهي باعث مي‌شود كه
انسان ديگران را از خود كوچكتر بپندارد و آنها را استهزاء كند.
«يا ايّها الّذينَ امَنُوا لايَسْخَرْ قَومُ مِن قومٍ عَسي اَن يَكُونوا خَيراٌ مِنْهُم...» (حجرات/ 11)
كلمه "خيراٌ" افزون بر اينكه منشأ استهزاء را بيان مي‌كند، اين برتر بودن ظاهري را نيز نفي مي‌كند.[5]
2- دنيا طلبي: گاهي داشتن ثروت و دلبستگي به دنيا موجب استهزاي افراد فقير مي‌شود.
«زُيّنَ للذّين كَفرُوا الحَيوةُ الدّنيايَسخَروُنَ مِنَ الذّينَ امَنُوا...»(بقره/ 212)
ابن عباس نقل مي‌كند كه اين آيه درباره گروهي از اشراف قريش نازل شد كه عمار و بلال را به سبب تهيدستي مسخره مي‌كردند.[6]
از ديگر ريشه‌هاي استهزاء كه قرآن به آنها اشاره كرده است مي‌توان به جهالت (بقره/ 67)،عدم تعقل (مائده/ 58)، دشمني و انتقام (مائده/ 58،59)، گناه و اصرار بر آن (روم/ 10) اشاره كرد.
ارسال کننده :علی محمدی
