پرسش: رخ دادن حوادث و بلاها كه جز زيان هيچ فايده و اثرى ندارد، و از جمله تنگ دستى عده اى و در رفاه و آسايش بودن ديگران چگونه با حكمت و عدل خداوند سازگار است؟
پاسخ: قضاوت درباره بلاها و مصيبت ها و اين كه اين نوع پديده ها جز زيان و تباهى سود ديگرى ندارند، بستگى به اين دارد كه وضع عمومى جهان با تمام ابعاد آن براى ما روشن باشد، سپس داورى كنيم كه آيا اين پديده ها جز زيان نتيجه ديگرى دارد يا نه؟! و روشن است كه چنين احاطه اى بر جهان براى ما ممكن نيست. در حالى كه داورى صحيح در اين موارد، علاوه بر احاطه و نظر وسيع، به آگاهى از علل و انگيزه ها و هم چنين نتايج و مقدمات آن پديده از ازل تا ابد نياز دارد. چه بسا ممكن است كه يك پديده و رويداد از يك بعد كوچك، بى فايده و زيان بار جلوه كند، ولى با در نظر گرفتن ابعاد ديگر، در گذشته و آينده مفيد و سودمند باشد.
بشر در ارزيابى پديده هاى آفرينش دچار يك نوع خودبينى خاص است و به همه چيز و به هر پديده از عينك سودجويانه خويش مى نگرد. هر گاه حادثه اى به سود او و بستگان باشد، بى درنگ به وجد و شادى بر مى خيزد; اگر مؤمن باشد به شكرانه آن، پيشانى بر خاك مى سايد و گرنه آن را بلا، آفت، بدبختى و تيره روزى تلقى مى كند از باب مثال باران براى سفال گرى كه سفال هاى زياد ساخته و آفتاب مى طلبد، زيان بار است و در همان حال براى كشاورزى كه مزارعش تشنه است، رحمت. پس حوادث روزگار را نمى شود از ديد شخصى يا گروهى و يا از جهت زمان و مكان خاصى تحليل و بررسى كرد.
مسأله ديگر هماهنگى دنيا و آخرت است. ديدن يك طرف سكه و ناديده گرفتن طرف ديگر آن، درست نيست; پس اگر كسى در اين دنيا متحمل مشقت ها و ضررهايى شد در آخرت جبران آن ها مى شود; چنان كه از امام سجاد(عليه السلام) روايت شده:
(الدنيا و الآخرة ككفتي ميزان، أيهما رجحت نقصت الاخرى)
«دنيا و آخرت مانند دو كفه ترازو هستند، هر كدام كه سنگين شد ديگرى را از بين مى برد». ( )
از طرف ديگر بلاها و مصيبت ها نتيجه اعمال زشت خود ماست. چنان كه اين حقيقت از بسيارى از آيات و روايات استفاده مى شود.( ) به علاوه آثار و فوايدى هم دارند كه در اين جابه بيان برخى از آن ها مى پردازيم:
سختى ها و محروميت ها موجب مى شوند بشر از نردبان علم و آگاهى بالا رود و استعدادهاى نهفته خود را شكوفا سازد. اگر زندگى دور از مصايب و مشكلات بود، هرگز انسان به پيشرفت ها و راحتى هاى موجود دست پيدا نمى كرد.
از ديگر آثار تربيتى مصايب اين است كه در انسان روح مقاومت و پايدارى را تقويت كرده، او را در برابر حوادث بردبار و صبور بار مى آورد و توفان حوادث نمى تواند درخت وجود او را از جاى بكند.
از ديگر فوايد ارزنده آن، بيدارى و توجه انسان غفلت زده در دنيا، به وارستگى از دنيا و لذايذ آن است. اميرالمؤمنين(عليه السلام)مى فرمايد:
(من عرف الدنيا لم تحزن ما اصابه )
«هر كس دنيا را بشناسد، از آنچه به او مى رسد محزون نمى شود».( )
در آيات متعدد قرآن مجيد به دليل و حكمت بلاها اشاره شده است، مثلاً در جايى مى فرمايد:
«هيچ پيامبرى را در هيچ دهكده و شهرى نفرستاديم مگر آن كه مردم آن جا را به شدت و سختى دچار نموديم تا شايد ]متنبه شده و[ به ما متوجه شوند».( )
«قوم فرعون را به خشك سالى و كمىِ ميوه دچار نموديم تا شايد متذكر گردند». ( )
فقر نيز از جمله همين موارد است كه مشمول پاسخ هاى قبل مى شود. علاوه بر آن بايد گفت: خداوند متعال در قرآن فلسفه اين گونه بلاها را، امتحان بندگان و محك صبر و بردبارى مردمان مى شمارد. البته كسانى كه بر اين سختى ها صبر و استقامت كنند و سخن و كارى بر خلاف رضاى پروردگار از آنان سر نزند خداوند درود و رحمت بى پايان خويش را نثار آنان مى كند و بشارت اجر بى حساب به آن ها مى دهد.
(وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْء مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْص مِنَ الاَمْوالِ وَ الاَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصّابِرِينَ ...).( )
قطعاً همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى و كاهش در مال ها و جان ها و ميوه ها آزمايش مى كنيم و بشارت ده به استقامت كنندگان!».
