تفسیر آیات قرآن در نهج البلاغه

نهج البلاغه در هر جهت كتاب عجیبی است، توحیدش، موعظه اش، دعا وعبادتش عجیب است، تحلیل تاریخ زمان خودش هم عجیب است. نهج البلاغه چندین دنیا دارد: دنیای زهد و تقوا، دنیای عبادت و عرفان، دنیای حكمت و فلسفه ، دنیای پند و موعظه، دنیای ملاحم و مغیبات ، دنیای سیاست و مسئولیتهای اجتماعی، دنیای حماسه و شجاعت.

{mosimage}

از طرفی نهج البلاغه در دیار خودش، در میان شیعیان علی، درحوزه های علمیه شیعه غریب و تنها است. همچنان كه خود علی (ع ) غریب و تنها است. بدیهی است كه اگر اكثر محتویات كتابی و یا اندیشه ها و احساسات و عواطف شخصی با دنیای روحی مردمی سازگار نباشد، این كتاب و یا آن شخص عملاً تنها و بیگانه می ماند هر چند نامشان با هزاران تجلیل و تعظیم برده شود.(1)
نهج البلاغه بیماریهای روحی انسان را شفا می بخشد و دارویی برای مرضهایی سهمگین چون حسد، نفاق، كبر، كجروی و غیره می باشد. تشنگان را سیراب می كند چرا كه به سرچشمه حیات وصل است، سرچشمه ای كه هرگز خشك نمی شود و كشتزار تشنه و تفتیده دلها را سیراب می سازد و از مزرعه سبز انسانیت برای همیشه نگهداری می كند. موج معنویش تار دلها را به نوا وامی دارد و جانها را گرم می كند، اندیشه ها را بر می انگیزد و به روح، نشاط و شادابی و امید می بخشد و گاه چنان می لرزاند كه بندبند وجود انسان را به لرزش وا می دارد و حیات و روشنگری پدید می آورد. زندگی و عشق می آفریند، نغمه ایی ماورایی و بهشتی است.
بسیاری از شارحان نهج البلاغه، جمله معروف ابن ابی الحدید" كلامه دون كلام الخالق وفوق كلام المخلوق" را در مورد كلام امیرمؤمنان علی علیه السلام یاد آور شده اند. برخی دیگر به این كتاب شریف لقب" اخ القرآن" داده اند و كلمه " اخ" كه در اصل لغت به معنی برادر است، در مواردی به معانی مصاحب، همزاد و مانند به كار می رود، با توجه به قرائن پیداست كه اخوت نهج البلاغه با قرآن به معانی مجازی آن مرتبط می باشد. یعنی افرادی كه معتقدند نهج البلاغه" اخ القرآن" است مقصودشان این است كه نهج البلاغه راه قرآن كریم را پیموده و به زیبایی از قرآن متابعت كرده است.
پیامبر اكرم در مورد حضرت علی علیه السلام فرموده اند:
"علی مع القرآن و القرآن مع علی لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض.(2) علی با قرآن، و قرآن با علی است. این دو هرگز از یكدیگر جدا نشوند تا در سر حوض كوثر بر من وارد شوند.
نوشتار حاضر، حاصل سیری در نهج البلاغه و استخراج خطبه ها، نامه ها و كلمات گوهربار امیرمومنان در خصوص آیاتی از قرآن كریم است كه به ترتیب شماره سوره های قرآن و با تعیین موضوعاتی از متن آیات قرآنی و سخنان آن حضرت تدوین و تنظیم گردیده است كه در چند قسمت تقدیم حضورتان می شود.
امید است بدین وسیله گامی هر چند كوچك در جهت شناخت و درك نهج البلاغه برداشته و عاشقان طریق امام عارفان را بیش از پیش با دیدگاههای الهی و آسمانی آن حضرت آغشته نموده باشیم.
معاد
... انا لله و انّا الیه راجعون...( بقره/156)
ما از آن خدا هستیم و به او باز می گردیم.
و سمع رجلاً یقول : انا لله و انا الیه راجعون، فقال علیه السلام: اَن قولنا:" انالله، اقرار علی انفسنا بالملك، و قولنا:" و انا الیه راجعون، اقرارعلی انفسنا بالهُلكِ. "(3)
امام علیه السلام شنید كه مردی می گوید" انالله و انا الیه راجعون" فرمود: وقتی كه می گوییم" ما از آن خداییم" به فرمانروایی و پادشاهی او اعتراف كرده ایم و چون می گوییم " به سوی او باز می گردیم، به هلاكت و از میان رفتن خود اعتراف می كنیم.
فلسفه حج
... و الله علی الناس حج البیت من أستطاع الیه سبیلا و من كفر فان الله غنی عن العالمین. ( آل عمران /97)
... برای خدا حج آن خانه بر كسانی كه قدرت رفتن به آن را داشته باشند واجب است. و هر كه راه كفر پیش گیرد، بداند كه خدا از جهانیان بی نیاز است.
امام علیه السلام با توجه به آیه فوق فلسفه حج را بیان می فرماید كه :
و فرض علیكم حج بیته الحرام الذی جعله قبله للانام...
فرض حجه و أوجب حقه و كتب علیكم و فادته فقال سبحانه:" ولله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلاً و من كفر فان الله غنی عن العالمین."(4)
خداوند حج خانه خود را بر شما واجب گردانید و خانه خود را قبله گاه مردم ساخت، مردم با شوق تمام، آنسان كه ستوران به آبشخور روی نهند و كبوتران به آشیانه پناه برند، بدان درآیند. خدای سبحان حج را مقرر فرمود تا مردم در برابرعظمت او فروتنی نشان دهند و به عزت و جبروت او اعتراف كنند. و از میان بندگان خود كسانی را برگزید تا صلای دعوت او شنیدند و اجابت كردند وسخن حق تصدیق نمودند و در آنجا پای نهادند كه پیامبرانش نهاده بودند و به آن فرشتگان همانند شدند كه گرد عرشش طواف می كنند و  در این سودا كه سرمایه شان عبادت اوست، سود فراوان حاصل كردند و تا به میعاد آمرزش او دست یابند بر یكدیگر پیشی جستند. خداوند، سبحانه و تعالی حج را نشانه و علامت اسلام قرار داد و كعبه را پناهگاه پناهندگان و حج را فریضتی واجب قرار داد و حقش را واجب گردانید و حج را بر شما مقرر فرمود وگفت:ِ" برای خدا حج آن خانه بر كسانی كه قدرت رفتن به آن داشته با شند واجب است وهر كه راه كفر پیش گیرد بداند كه خدا از جهانیان بی نیاز است ."
صفت نیكوكاران
...والله یحب المحسنین .( آل عمران/134)
وقال علیه السلام :لایزهدنك فی المعروف من لایشكره لك، فقد یشكرك علیه من لا یستمتع بشئ منه وقد تدرك من شكرالشاكر اكثر مما اضاع الكافر، "والله یحب المحسنین ."(5)
در این جملات در واقع حضرت علی علیه السلام به ذكر برخی یاز خصوصیات نیكوكاران می پردازد كه فرمود: تو را از نیكوكاری دلسرد نكند كسی كه نیكوكاریت را سپاس نمی گوید. گاه كسی تو راسپاس گوید كه از نعمت تو بهره مند نشده است و تو از سپاس گفتن دیگران بیش از آنكه ناسپاسان تباه كرده اند به دست خواهی آورد وخدا نیكوكاران را دوست می دارد.
__________________________
1- سیری در نهج البلاغه، مرتضی مطهری، صص نه، دوازده/ سیری در سیره ائمه اطهار، ص 39.
2- مستدرك، حاكم نیشابوری، ج 3، ص 124.
3- نهج البلاغه، ترجمه دكتر سید جعفر شهیدی، كلمات قصار 99.
4- خطبه یكم، ص 7.
5- كلمات قصار، 204.

نوشتن دیدگاه