خانواده

١- پيوند محبت ‏با عمل
در محبت اهل بيت‏عليهم السلام و ايجاد آن در دل بچه‏ها، بايد از يكسونگرى، هم پرهيز داشت و هم پرهيزشان داد. آميختن «محبت‏» به «عمل‏»، كاراصلى ماست تا صرف محبت و عشق به اهل‏بيت‏عليهم السلام (منهاى عمل و تقواو تبعيت) غرور براى محبان نياورد. اگر جز اين باشد، يا محبت، راستين‏نيست‏يا آميخته به عوامل خنثى‏كننده تاثير عشق و علاقه است.
محبت، در صورت ناب و عميق بودنش، دوست و دوستدار را همرنگ وهمراه مى‏سازد. محبت چه به خدا باشد، يا پيامبر، يا امامان يا هر شخص‏ديگر، اگر واقعى باشد، انسان را از مخالفت و ناراضى ساختن محبوب و كاربرخلاف خواسته و ميل و رضاى او بازمى‏دارد. اگر در عين ادعاى عشق ودوستى، كارى كنيم كه دوست را برنجاند، عاشق و دوستدار نيستيم، بلكه‏يك مدعى هستيم كه دليلى بر اثبات ادعا نداريم.
امام صادق‏عليه السلام در حديثى خطاب به مفضل، ضمن دسته‏بندى شيعيان‏نسبت‏به محبت اهل‏بيت و اينكه انگيزه‏هاى رابطه دوستى با اهل بيت‏نزد اشخاص، مختلف است، از گروهى نام مى‏برد كه دوستداران واقعى‏اند:
«... وفرقة احبونا و حفظوا قولنا واطاعوا امرنا ولم يخالفوافعلنا، فاولئك منا و نحن منهم‏».(1)
گروهى ما را دوست دارند، سخن ما را حفظ مى‏كنند، فرمان ما را پيروى‏مى‏كنند و با كار ما مخالفت نمى‏كنند. اينان از مايند و ما از آنانيم.
امام صادق‏عليه السلام درباره ادعاى محبت‏خدا فرموده است:
تعصى الاله وانت تظهر حبه هذا محال فى الفعال بديع
لو كان حبك صادقا لاطعته ان المحب لمن يحب مطيع (2)
خدا را نافرمانى مى‏كنى در حالى كه اظهار محبت او را مى‏كنى، اين‏محال است و در ميان كارها پديده تازه‏اى است.
اگر عشق تو راست‏باشد او را اطاعت مى‏كنى، چرا كه عاشق، نسبت‏به‏محبوب خود، فرمانبردار است.
اظهار دوستى با خدا بايد همراه با تبعيت و اطاعت‏باشد نه معصيت، چون حب صادقانه به اطاعت محبانه منجر مى‏شود. ادعاى دوستى بااهل‏بيت‏عليهم السلام ولى اهل گناه و آلودگى بودن نوعى تناقض است. بايد تفهيم‏كرد كه هر چند كه دين ما، دين حب و محبت است ولى محبتى صادقانه‏است كه به همرنگى و هماهنگى كشيده شود. همچنان كه دو نفر وقتى به‏هم محبت دارند، به خاطر همين محبت مى‏كوشند مثل هم باشند و ازرنجاندن و مخالفت ديگرى پرهيز كنند تا رشته محبت و دوستى گسسته‏نشود.
حديثى از امام رضاعليه السلام گوياى همين نكته است كه نبايد به اتكاى‏دوستى اهل‏بيت‏عليهم السلام، «عمل صالح‏» را رها كرد و گفت كه على‏عليه السلام داريم‏چه غم داريم و امثال اينها:
«لاتدعوا العمل الصالح والاجتهاد فى العبادة اتكالا على حب‏آل محمد ولاتدعوا حب آل محمد والتسليم لامرهم اتكالاعلى العبادة، فانه لايقبل احدهما دون الاخر».(3)
نه عمل صالح و تلاش در عبادت را به اتكاى محبت اهل‏بيت‏عليهم السلام رهاكنيد و نه محبت و دوستى اهل‏بيت‏عليهم السلام و تسليم آنان بودن را به اتكاى‏عبادت، چرا كه هيچ كدام بدون ديگرى پذيرفته نيست.
آرى... آميختن «محبت اهل بيت‏عليهم السلام‏»، به «عمل صالح و بندگى‏».(4)
عشق به اهل‏بيت، بايد همراه با عشق به نيكان و نيكى‏ها و كارهاى‏شايسته و بندگان صالح باشد. اين نشانه صدق محبت است. امام‏سجادعليه السلام در مناجات محبين از خداوند، محبت‏خدا را، محبت دوستداران‏خدا را و محبت هر عملى را كه بنده را به قرب خدا مى‏رساند، درخواست‏مى‏كند.(5)
على‏عليه السلام فرمود:
«من احبنا فليعمل بعملنا وليتجلبب الورع‏».(6)
هر كه ما را دوست‏بدارد، بايد مثل ما عمل كند و پرهيزكارى را همچون‏جامه و پوشش (جلباب) خود قرار دهد.
دوستدارى و شيعه‏گرى، جز با متابعت عملى و پيروى به اثبات نمى‏رسدو شيعه يعنى پيرو. از پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله روايت است:
«ان شيعتنا من شيعنا و تبعنا فى اعمالنا».(7)
يقينا پيروان ما كسانى‏اند كه در كارهايمان از ما متابعت و پيروى‏مى‏كنند.
از امام زمان «عج‏» هم روايت است:
«فليعمل كل امرء منكم ما يقرب به من محبتنا وليتجنب مايدنيه من كراهتنا و سخطنا...».(8)
هر كدام از شما كارى كند كه او را به محبت ما نزديك و از ناخوشايندى وخشم ما دور سازد.
پس نوع عمل است كه ما را به اهل‏بيت‏عليهم السلام نزديك يا دور مى‏سازد ومحبوب يا منفور آنان مى‏شويم. محبت هم در دل است، هم بر زبان جارى‏مى‏شود، هم در عمل انسان بروز مى‏كند. اين كه در حديث است پيامبر به‏على‏عليه السلام فرمود: «برخى تو را تنها در دل دوست دارند، بعضى دوستدار قلبى‏و زبانى تواند، برخى هم با دل دوست مى‏دارند، با زبان كمك مى‏كنند و باشمشيرشان به يارى تو مى‏شتابند، پاداش آنان برابر با پاداش اين امت‏است.» (9) گوياى اين است كه محبت، جنبه عملى هم دارد و همان ملاك‏صدق در محبت است. تاكيد ائمه معصومين بر اينكه شيعه، با عمل‏شايسته خود، موجب زينت و آراستگى آنان باشند، نه مايه شرمندگى وعيب و عار، اشاره به همين بعد عملى محبت و موالات با خاندان عصمت‏است. امام صادق‏عليه السلام فرمود:
«معاشر الشيعه! كونوا لنا زينا ولا تكونوا علينا شينا».(10)
اى گروه شيعه! براى ما زينت‏باشيد، نه موجب ننگ و عيب.
آنچه كه جاذبه مى‏آفريند، عمل و رفتار شيعه است.

٢- نشانه‏هاى محبت
گاهى امر، بر خود انسان هم مشتبه مى‏شود و خود را شيعه يا محب‏اهل‏بيت مى‏پندارد، در حالى كه شعار و ادعايى بيش نيست. براى شناخت‏«محبت اهل‏بيت‏»، بايد سراغ نشانه‏هاى آن رفت. نشانه‏هاى عشق‏راستين نسبت‏به اهل‏بيت، اينهاست:
1 - عمل و تقوا.
در نكته پيشين، به تفصيل در اين باره بحث‏شد.
2 - عشق به دوستان اهل بيت عليهم السلام.
اگر شيفته اهل بيتيم، بايد دوستان آنان را هم دوست‏بداريم.محبتهاى طولى و سلسله‏اى، نشانه محبت‏به محبوب است. اگر كسى رادوست مى‏داريم، بطور طبيعى بايد از كارها و اشخاصى كه مورد محبت‏اوست نيز خوشمان آيد. مى‏توان اين عشق طولى را چنين ترسيم كرد:
محبت‏به خدا محبت‏به رسول خدا محبت‏به اهل بيت محبت‏به شيعيان اهل‏بيت.
امام على‏عليه السلام فرموده است:
«من احب الله احب النبى، ومن احب النبى احبنا، و من احبنااحب شيعتنا».(11)
هركس خدا را دوست‏بدارد، پيامبر را هم دوست مى‏دارد. كسى كه‏دوستدار پيامبر باشد ما (اهل‏بيت) را هم دوست دارد و هر كه ما رادوست‏بدارد، پيروان ما را هم دوست‏خواهد داشت.
امام على‏عليه السلام فرمود: هركس خوش دارد كه بداند آيا دوستدار ماست‏يادشمن ما، قلب و دل خود را بيازمايد (و به دل خود رجوع كند) اگر دوست مارا دوست‏بدارد، پس دشمن ما نيست و اگر دوست ما را دشمن بدارد، پس‏دوستدار ما نيست:
«من سره ان يعلم امحب لنا ام مبغض فليمتحن قلبه، فان كان‏يحب وليا لنا فليس بمبغض لنا و ان كان يبغض ولينا فليس‏بمحب لنا...».(12)
به فرموده امام صادق‏عليه السلام: «من تولى محبنا فقد احبنا».(13) هر كه با دوست‏ما دوستى كند، ما را هم دوست داشته است.
3 - بيزارى از دشمنان.
دوستدار اهل‏بيت، نمى‏تواند با دشمنان آنان دوستى داشته باشد. دريك دل دو محبت در عرض هم نمى‏گنجد. با محبت اهل‏بيت نيز، محبت‏دشمنانشان سازگار نيست. بحث مهم تولى و تبرى در همين‏جامطرح‏مى‏شود. شيعه و موالى اهل‏بيت، بى‏خط و بى‏موضع نيست و با مخالفان‏اهل بيت، مودت و طرح دوستى نمى‏ريزد. كفر به طاغوت نيز در كنار ايمان‏به خدا بلكه جلوتر از آن مطرح است.
كفر وايمان قرين يكدگرند هر كه را كفر نيست، ايمان نيست
امام باقرعليه السلام، در ذيل آيه‏اى كه مى‏فرمايد: خداوند براى هيچ كس دودل در سينه‏اش قرار نداده است (14) از اميرالمؤمنين‏عليه السلام روايت كرده كه فرمود:
«لايجتمع حبنا و حب عدونا فى جوف انسان...».(15)
محبت ما و محبت دشمنان ما در دل يك انسان جمع نمى‏شود، چون‏خداوند براى انسان دو قلب قرار نداده كه با يكى اين را دوست‏بدارد بايكى آن را دشمن بدارد. دوستدار ما بايد محبت‏خود را براى ما خالص‏سازد، همچنان‏كه طلا دردل‏آتش خالص وبى‏آلايش مى‏شود. پس‏هركه‏مى‏خواهد محبت‏ما را بشناسد دل خود را امتحان كند، اگر در دل او دركنار محبت ما محبت دشمن ما هم باشد، از ما نيست، ما هم ازاونيستيم.
در حديث ديگر، امام صادق‏عليه السلام در پاسخ كسى كه گفت: فلانى ولايت‏شما را دارد ولى نسبت‏به برائت از دشمنانتان سست است، فرمود:
«هيهات! كذب من ادعى محبتنا ولم يتبرء من عدونا».(16)
آنكه مدعى ولايت و محبت ماست، ولى از دشمن ما بيزارى نمى‏جويد، دروغ مى‏گويد.
4 - آمادگى براى بلا و رنج.
اينكه دوستداران اهل بيت‏عليهم السلام بايد آماده رنجها و سختيها باشند، نشان ديگرى از اين است كه محبت و ولايت، بدون آمادگى براى تحمل‏سختى لوازم آن، پذيرفته نيست. به فرموده امام على‏عليه السلام:
«من احبنا اهل البيت فليستعد عدة للبلاء».(17)
هر كس ما اهل‏بيت را دوست مى‏دارد، پس وسايل و مقدمات تحمل بلاو سختى را آماده سازد.
راه عشق و محبت، راه دشوار و پرخطر و بلاخيز است و عاشق صادق‏هرگز از اين رنجها نمى‏گريزد، بلكه به استقبال آن مى‏شتابد و رنج در راه‏معشوق برايش لذت‏بخش است. به گفته حافظ:
نازپرود تنعم نبرد راه به دوست عاشقى شيوه رندان بلاكش باشد
باز به گفته خواجه شيراز:
بحرى است‏بحر عشق كه هيچش كناره نيست آنجا جز آنكه جان بسپارند، چاره نيست
نيز، خون دل خوردن و تحمل كردن، نشان ديگرى از عشق است.
جام مى و خون دل هر يك به كسى دادند در دايره قسمت، اوضاع چنين باشد
همواره «ولا» با «بلا» و عشق با سختى همراه بوده است: «البلاءللولاء».
هر كه در اين بزم مقرب‏تر است جام بلا بيشترش مى‏دهند

٣- پرهيز از غلو
يكى از آفات راه محبت، غلو و زياده‏روى در عقيده و اظهار دوستى‏نسبت‏به اهل بيت‏عليهم السلام است. خود ائمه هم در زمان خود با پديده غلو مواجه بودند و با كسانى كه نسبت‏به آنان عقيده خدايى داشتند بشدت برخورد مى‏كردند و از آنان برائت مى‏جستند. در اين زمينه هم حديث زياد است، از جمله امام صادق عليه السلام فرمود:
«احذروا على شبابكم الغلاة لا يفسدونهم، فان الغلاة شر خلق الله، يصغرون عظمة الله و يدعون الربوبية لعباد الله‏».(18)
جوانان خود را از غلات برحذر داريد كه فاسدشان نكنند، غلات بدترين‏خلق خدايند، عظمت‏خدا را كوچك مى‏شمارند و براى بندگان خدا مقام‏ربوبيت ادعا مى‏كنند.
افراط در ستايش و رساندن پيامبر و ائمه به مقام الوهيت و خدايى‏«غلو» است. محبت نبايد سر از غلو درآورد كه به هلاكت مى‏انجامد.على‏عليه السلام فرمود:
«هلك فى رجلان: محب غال و مبغض قال‏».(19)
درباره من دو گروه به هلاكت افتادند: دوستدار غلوكننده و دشمن‏كينه‏توز.
پيامبر و امامان، پيش از آنكه نبى و امام باشند، «عبد» بودند كه‏پروردگار داشتند. فرموده‏اند كه ما را از حد ربوبيت پايين بياوريد آنگاه هرچه مى‏خواهيد بگوييد. امام على‏عليه السلام فرموده است:
«اياكم والغلو فينا، قولوا: انا عبيد مربوبون و قولوا فى فضلناماشئتم‏».(20)
از غلو درباره ما بپرهيزيد، بگوييد كه ما بندگانى هستيم تحت اراده رب، وهر چه خواستيد در فضيلت ما بگوييد.
پديده غلو در تاريخ اسلام، موجب گمراهى عده‏اى شده است. اين غلو، بويژه نسبت‏به حضرت على‏عليه السلام بيشتر بروز كرده است. آن حضرت دراشاره به اين گمراهى و انحراف فكرى مى‏فرمايد:
«مثلى فى هذه الامة مثل عيسى بن مريم، احبه قوم فغالوا فى‏حبه فهلكوا وابغضه قوم فهلكوا...».(21)
مثل من در اين امت، همچون عيسى بن مريم است، گروهى او را دوست‏داشتند و در محبت، غلو و افراط كردند و به هلاك افتادند، گروهى هم‏دشمنش شدند و هلاك گشتند.
حب افراطى هميشه دوركننده از حق است. على‏عليه السلام در سخنى خطاب‏به خوارج نهروان فرمود:
در مورد من دو گروه به هلاكت‏خواهند افتاد: يكى دوستداران افراطى كه‏«حب‏» آنان را به راه ناحق مى‏كشاند، يكى هم دشمنان افراطى.(22)
حب افراطى و نسبت دادن مقام و شان الوهيت‏براى ائمه، نوعى بدعت‏و شرك بود كه به وسيله دوستان نادان يا دشمنان عنود، در تاريخ اسلام‏پديد آمد و براى شيعه و ائمه دردسرهايى داشت و هنوز هم برخى از آن‏اعتقادات و گرايشها، دستاويز دشمنان براى حمله به تشيع مى‏گردد.دشمنان اهل‏بيت، خود از كمك‏كاران نشر اينگونه افكار و آثار بوده وهستند، چون از اين رهگذر، مى‏توانند چهره شيعه را وارونه نشان دهند.(23)
البته خطر ديگرى از سوى ديگر است. در برخى مناطق و محافل هم‏به بهانه خوف از خطر غلو، نقل فضايل و مناقب اهل بيت را كه در روايات‏قطعى آمده است ترك مى‏كنند و هر فضيلتى را كه كمى با عقل بشر جورنيايد، به نام غلو، رد مى‏كنند كه اين هم درست نيست و خواسته دشمن‏است.
مخالفان شيعه، ما را به غلو نسبت مى‏دهند.
ما ضمن آنكه بايد از غلو بپرهيزيم و گرفتار انحراف در عقيده نشويم، پاسخى هم براى رد اتهامات آنان داشته باشيم و مرزى ميان «غلو» و«بيان فضايل‏» بشناسيم تا بتوانيم شبهات آنان را دفع كنيم.
به هر حال، بايد سطح فكر و ظرفيت نوجوانان و كودكان را در نظرگرفت و احاديث و فضايل قابل درك و هضم برايشان گفت.
صرف اينكه سخنى در احاديث آمده است، مجوز نقل آن براى عموم‏نيست. گاهى عدم تناسب مطلب با كشش فكرى شنوندگان يا خوانندگان، آنان را مساله‏دار مى‏كند و منكر اصل دين و عقايد مى‏شوند.

--------------------------
1-تحف العقول، ص‏514.
2-بحارالانوار، ج‏70، ص‏15.
3-همان، ج‏75، ص‏347.
4-احاديث مربوط به «حب اهل بيت‏عليهم السلام‏» را از جمله در (ميزان الحكمه، ج‏2، ص‏235) مطالعه‏كنيد. كتاب «اهل البيت فى الكتاب والسنة‏» از محمدى رى‏شهرى نيز منبع خوبى است.
5-اسئلك حبك و حب من يحبك و حب كل عمل يوصلنى الى قربك (مناجات خمس عشره، مناجات نهم، مفاتيح الجنان، ص‏125).
6-تنبيه الخواطر، ورام، ج‏2، ص‏176.
7-ميزان الحكمه، ج‏5، ص‏232.
8-احتجاج طبرسى، ج‏2، ص‏599.
9-بحارالانوار، ج‏39، ص‏288.
10-بحارالانوار، ج 65، ص‏151.
11-اهل البيت، فى الكتاب و السنة، ص‏421.
12-همان.
13-بحارالانوار، ج‏100، ص‏124 و ج‏35، ص‏199.
14-ما جعل الله لرجل من قلبين فى جوفه (احزاب، آيه‏4).
15-اهل البيت فى الكتاب والسنه، ص‏423.
16-همان.
17-همان، ص‏425.
18-امالى طوسى، ص 650.
19-نهج البلاغه، صبحى صالح، حكمت 117.
20-اهل البيت فى الكتاب والسنه، ص‏531.
21-بحارالانوار، ج‏35، ص‏315.
22-همان، ج 33، ص‏373.
23-اهل تحقيق، در اين زمينه از جمله به بحث مستوفاى «مشكلة الغلاة‏» در كتاب «الامام‏الصادق والمذاهب الاربعه‏»، اسد حيدر، ج‏4، ص‏369 مراجعه كنند.
-------------------
جواد محدثی