فردا كه روز وعده‏ گاه بود، تمام جمعيت نصارا به اتفاق زياده از هفتاد نفر از علماى خود در بيرون دروازه مدينه، دامنه كوه، يك طرف ايستاده و منتظر بودند كه رسول اكرم صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله لابد با طمطراق و تشكيلات بسيار عالى با جمعيت فراوان براى مرعوب كردن آنها تشريف ‏فرما شود.
ناگاه در قلعه مدينه باز شد و خاتم ‏الانبياء بيرون آمد، در حالتى كه جوانى در طرف راست و زن محجوبه مجلله ‏اى در طرف چپ و دو بچه در مقابل روى آن حضرت آمدند تا در زير درختى مقابل نصارا قرار گرفتند (و ديگر احدى با آنها بيرون نيامد). اسقف نصرانى، اعلم علماى آنها سؤال كرد از مترجمين: اينها كيستند كه با محمد صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله بيرون آمدند. گفتند: آن جوان داماد و پسرعمش على بن ابى‏ طالب عليه‏ السلام و آن زن دخترش فاطمه عليهاالسلام و آن دو پسربچه نوه و دخترزادگان او، حسن و حسين ‏اند عليهماالسلام.
اسقف به علماى نصرانى گفت: «ببينيد محمد صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله چگونه مطمئن است كه خويشان نزديك و فرزندان و خاصان و عزيزترين عزيزان خود را به مباهله آورده و در معرض بلا قرار داده. واللّه‏ اگر او را ترديدى يا خوفى در اين باب بودى، هرگز ايشان را اختيار نكردى و حتما از مباهله احتراز نمودى و يا لااقل عزيزان خود را از اين حادثه بر كنار گذاردى. ابدا مصلحت نيست كه با او مباهله كنيم. اگر جهت خوف از قيصر روم نبود، به وى ايمان مى‏ آوردم. پس صلاح در اين است كه با وى مصالحه كنيم، به هرچه او خواهد و به شهر خود مراجعت كنيم.» همه گفتند: «آن‏چه گفتى عين مصلحت است.» پس اسقف براى حضرت پيغام فرستاد كه انا لانباهلك يا اباالقاسم؛ ما با تو مباهله نمى‏ كنيم. بلكه مصالحه مى ‏كنيم. حضرت هم قبول فرمودند.
صلح ‏نامه به خط اميرالمؤمنين نوشته شد بر دو هزار حله از حله ‏هاى اورافى كه قيمت هر حله چهل درهم باشد و هزار مثقال طلا كه نصف آن را كه هزار حله و پانصد مثقال طلا بود در محرم و نصف ديگر را در رجب بدهند و به امضاى طرفين رسيد. آن‏گاه به وطن خود برگشتند. در بين راه، عاقب كه يكى از علماى آنها بود، به ياران خود گفت: «واللّه‏ من و شما مى ‏دانيم كه اين محمد صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله همان پيغمبر موعود است و آن‏چه مى ‏گويد از قِبَل خداست. به خدا قسم كه هيچ كس با هيچ پيغمبرى مباهله نكرده، مگر آن كه مستأصل شده و از بزرگ و كوچك آنها يكى زنده نمانده و قطعا اگر ما مباهله مى‏ كرديم، همگى هلاك مى ‏شديم و بر روى زمين هيچ ترسايى باقى نمى‏ ماند! به خدا قسم كه من در ايشان نظر كردم، صورت ‏هايى ديدم كه اگر از خدا درخواست مى‏ كردند، كوه‏ ها را از محل خود حركت مى‏ دادند.»
حافظ : آن‏چه را بيان فرموديد، صحيح و مورد قبول تمام مسلمين است، ولى چه ربطى با موضوع بحث ما دارد كه على ـ كرم‏ اللّه‏ وجهه ـ با رسول خدا صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله اتحاد نفسانى دارد.
داعى : استشهاد ما در اين آيه با جمله «أَنْفُسَنا» مى‏ باشد؛ زيرا در اين قضيه چند مطلب بزرگ ظاهر و هويدا مى‏ باشد:
اولاً اثبات حقانيت رسول اكرم صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله است كه اگر ذى ‏حق نبود، جرأت مباهله نمى‏ نمود و علماى بزرگ مسيحى از ميدان مباهله فرار نمى‏ نمودند.
ثانيا آن كه اين آيه دلالت مى‏ كند بر آن كه امام حسن و امام حسين عليهماالسلام فرزندان رسول ‏اللّه‏ صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله مى ‏باشند (چنان‏چه در شب اول اشاره نمودم).
ثالثا به اين آيه شريفه ثابت مى‏ گردد كه اميرالمؤمنين على و فاطمه و حسن و حسين عليهم‏ السلام بعد از حضرت ختمى ‏مرتبت اشرف خلق و عزيزترين مردم بوده ‏اند نزد آن حضرت؛ چنان‏چه جميع علماى متعصب خودتان از قبيل زمخشرى (1) و بيضاوى (2) و فخر رازى (3) و غير ايشان نوشته‏ اند.
و مخصوصا جاراللّه‏ زمخشرى در ذيل اين آيه شريفه با مشروحه مفصله ذكر حقايقى از اجتماع اين پنج تن آل عبا را نموده، تا آن‏جا كه گويد: «اين آيه بزرگ‏تر[ين] دليلى است كه اقواى از اين دليل بر افضليت اصحاب عبا كه با پيغمبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله در زير عبا جمع شدند، نمى‏ باشد.
رابعا آن كه اميرالمؤمنين على عليه‏ السلام از جميع اصحاب پيغمبر بالاتر و افضل از همه بوده، به دليل آن كه خداوند متعال او را نفس رسول‏ اللّه‏ صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله در آيه شريفه خوانده است.
بديهى است مراد از «أَنْفُسَنا» نفس شخص حضرت محمد خاتم  ‏الانبياء صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله نيست؛ زيرا كه دعوت اقتضاى مغايرت دارد و انسان هرگز مأمور نمى‏ شود كه خود را بخواند. پس بايد مراد دعوت ديگرى باشد كه به منزله نفس پيغمبر است.
و چون به اتفاق موثقين مفسرين و محدثين فريقين (شيعه و سنى) غير از على و حسن و حسين و فاطمه عليهم‏ السلام احدى با آن حضرت در مباهله حاضر نبوده ‏اند، پس با جمله ابنائنا و ابنائكم، حسنين عليهماالسلام و با نسائنا و نسائكم حضرت زهرا عليهاالسلام خارج مى‏ شوند و ديگر كسى كه به «أَنْفُسَنا» تعبير كرده شود در آن هيأت مقدسه جز اميرالمؤمنين على بن ابى‏ طالب عليه‏ السلام نبوده. پس از همين جمله «أَنْفُسَنا» است كه اتحاد نفسانى بين محمد و على عليهماالسلام ثابت مى ‏شود كه حق‏ تعالى ـ جلت عظمته ـ على عليه‏ السلام را نفس محمد صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله خوانده و چون اتحاد حقيقى ميان دو نفس محال است، پس قطعا مراد اتحاد مجاز است.
آقايان بهتر مى ‏دانند كه در علم اصول، وارد است كه حمل لفظ بر اقرب مجازات اولاست از حمل بر ابعد و اقرب مجازات تساوى در جميع امور و شركت در جميع كمالات است، مگر آن‏چه به دليل خارج شود و ما قبلاً عرض كرديم كه آن‏چه به دليل و اجماع خارج است، نبوت خاصه آن حضرت و نزول وحى است كه على عليه‏ السلام را با پيغمبر معظم صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله در اين خصيصه شريك نمى‏ دانيم.
ولى به حكم آيه شريفه، در ساير كمالات شريك مى ‏باشند و قطعا فيض از مبدأ فياض على ‏الاطلاق به وسيله خود پيغمبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله بر على عليه‏ السلام رسيده و اين خود دليل اتحاد نفسانى است كه مدعاى ما مى ‏باشد.
حافظ : از كجا دعوت نفس مجازا مراد نباشد و مجازى از مجاز ديگر اولا نمى ‏باشد؟
داعى : تمنا مى ‏كنم مناقشه نكنيد و وقت مجلس را ضايع نكنيد و از طريق انصاف خارج نشويد و وقتى به بن‏ بست رسيديد، انصافا بگذاريد و بگذريد و قطعا از مثل شما عالم جليل باانصافى انتظار مناقشه در كلام و مجادله را نداريم؛ زيرا خود مى ‏دانيد و در نزد اهل فضل نيز ثابت است كه اطلاق نفس مجازا شايع ‏تر است از مجاز ديگر و در السنه و افواه فضلاى عرب و عجم و ادبا و شعرا شايع است كه دعوى اتحاد مجازا مى‏ نمايند. چنان‏چه قبلاً عرض كردم مكرر شده است كه افرادى به يك‏ديگر گفته ‏اند تو به منزله جان منى و مخصوصا اين معنا در لسان اخبار و احاديث درباره حضرت اميرالمؤمنين عليه‏ السلام بسيار رسيده كه هر يك دليلى است على‏ حده بر اثبات مقصود.
*************************
1-كشاف، ج 1، ص 434.
2-تفسير بيضاوى، ج 2، ص 47.
3-تفسير فخر رازى، ج 8، ص 86.

نوشتن دیدگاه