داعى : امام شافعى گويد: ما ولد فى الاسلام اشأم من ابى حنيفة.(1) و نيز گفته: نظرت فى كتب اصحاب ابى ‏حنيفة فاذا فيها مائة و ثلثون ورقة خلاف الكتاب والسنة.(2)
و ابوحامد غزالى، در كتاب منخول فى علم الاصول گويد: فأما ابوحنيفة فقد قلب الشريعة ظهر البطن و شوّش مسلكها و غير نظامها و اردف جميع قواعد الشرع باصل هدم به شرع محمدالمصطفى و من فعل شيئا من هذا مستحلا كفر و من فعله غير مستحل فسق.(3)
و آن‏گاه در اين باب كلام بسيارى در طعن و رد و تفسيق او نوشته كه داعى از بيانش خوددارى مى‏ نمايم.
و جاراللّه‏ زمخشرى، صاحب تفسير كشاف كه از ثقات علما شماست در ربيع ‏الابرار نوشته است: قال يوسف بن اسباط رد ابوحنيفة على رسول ‏اللّه‏ اربع مائة حديث او اكثر.(4)
و نيز گويد يوسف كه ابوحنيفه مى‏ گفت: لو ادركنى رسول ‏اللّه‏ لاخذ بكثير من قولى.(5)
از اين قبيل مطاعن، از علماى شما بسيار است. در باب ابوحنيفه و ساير ائمه اربعه كه از مراجعه به كتاب منخول غزالى و كتاب نكت‏ الشريفه شافعى و ربيع ‏الابرار زمخشرى و منتظم ابن‏ جوزى و ديگران معلوم مى ‏آيد تا آن‏جا كه امام غزالى در منخول گويد: ان اباحنيفة النعمان بن ثابت الكوفى يلحن فى الكلام ولايعرف اللغة والنحو ولايعرف الاحاديث.(6)
و نيز مى ‏نويسد: «چون عارف به علم حديث (كه بعد از قرآن پايه و اساس دين است) نبوده، لذا فقط به قياس عمل مى ‏نموده، و حال آن كه اول من قاس ابليس»؛ يعنى اول كسى كه عمل به قياس نمود ابليس بود (پس هر كس به قياس عمل نمايد با ابليس محشور خواهد شد).
و ابن‏ جوزى در منتظم گويد: اتفق الكل على الطعن فيه  يعنى همگى علما متفقند در طعن بر ابوحنيفه، منتها طعن ‏كنندگان بر سه قسم تقسيم شده ‏اند؛ دسته ‏اى او را مورد طعن قرار داده ‏اند كه در اصول عقايد متزلزل بوده، و گروهى ديگر گفتند: قوه حافظه و ضبط در روايات نداشته، و قومى ديگر او را طعن مى ‏زنند به اين كه صاحب رأى و قياس بوده و رأى او پيوسته مخالفت با احاديث صحاح داشته.
پس، از اين قبيل گفتار و مطاعن از علماى خودتان درباره امامانتان بسيار است كه اينك وقت گفتارش نيست، چه آن كه داعى در مقام انتقاد نبودم؛ شما رشته سخن را به اين‏جا آورديد كه فرموديد: مطاعن منقوله از طرف علماى شيعه است و هرچه بر زبان داعى مى ‏آيد مى‏ گويم. خواستم بگويم شما انتقاد بى‏ جا مى‏ كنيد و فرارا دفاع بلامنطق مى ‏نماييد والا مطلب اين قسم نيست. آن‏چه بر زبان داعى جارى مى ‏شود مطابق علم و عقل و منطق و خالى از تعصب مى ‏باشد و علماى شيعه درباره ائمه اربعه شما غير از آن‏چه علماى خودتان نوشته ‏اند، نسبت نداده ‏اند و توهين هم نمى ‏نمايند.
ولى برخلاف علماى شما در ميان علماى شيعه اماميه نسبت به مقامات مقدسه ائمه اثناعشر ما هيچ نوع ايرادى وجود ندارد؛ چون ما ائمه طاهرين عليهم ‏السلام را شاگردان يك مدرسه مى ‏دانيم كه افاضات فيض الهى بر آنها يك‏سان بوده است و آنها عموما ـ من اولهم الى آخرهم؛ [از اولين نفر، تا آخرين نفر] ـ مطابق دساتير الهيه كه به وسيله خاتم ‏النبيين صلى‏ الله ‏عليه ‏و‏ آله به آنها ابلاغ شد، عمل مى‏ نمودند. به رأى و قياس و ابتكار فكر خود نظرى نداشتند؛ هرچه داشتند از پيغمبر داشتند. فلذا اختلافى بين دوازده امام نبوده (مانند اختلافات ائمه اربعه شما در جميع عقايد و احكام)؛ چه آن كه آنها امام بودند، ولى نه امام لغوى كه به معناى پيشوا باشد.
*************************
1-متولد نگرديده در اسلام مشئوم‏ تر از ابوحنيفه. تاريخ ‏الصغير، ج 2، ص 93.
2-«تاريخ نظر كردم در كتب اصحاب ابى‏ حنيفه پس در آنهاست 130 ورقه خلاف كتاب خدا و سنت رسول خدا صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏ آله.» تاريخ بغداد، ج 13، ص 412.
3-«پس به تحقيق ابوحنيفه شريعت را واژگون گردانيد و مشوش نموده راه او را و تغيير داد نظام او را و هريك از قوانين شرع را با اصلى مقرون ساخت كه با آن اصل، شرع پيغمبر را ويران نمود. هركس اين عمل را عمدا بنمايد و آن را حلال بداند، كافر است و هركس بدون تعمد بنمايد، فاسق است پس قطعا ابوحنيفه به گفتار اين عالم بزرگ يا كافر است يا فاسق.» (المنخول فى علم‏ الاصول، ص 613).
4-«يوسف بن اسباط گفته است: رد نموده ابوحنيفه بر رسول خدا صلى ‏الله‏ عليه‏ و ‏آله [يعنى از گفتار رسول خدا صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله را] چهارصد حديث يا بيشتر.» (ربيع‏ الابرار، ج 3، ص 197 ـ تاريخ بغداد، ج 13، ص 390).
5-«اگر پيامبر مرا درك مى ‏نمود، بيشتر از اقوال و گفته‏ هاى مرا مى‏ گرفت (يعنى پيروى از گفتار من مى ‏نمود).» (الكاشف فى معرفة من له ‏الرواية، ج 1، ص 169 ـ الكامل، ج 7، ص 8).
6-«در گفتار ابوحنيفه نعمان بن ثابت كوفى غلط‏ هاى بسيارى بوده و معرفت به علم لغت و نحو و احاديث نداشته.» المنخول، ص 581.
7-منتظم، ج 8، ص 131 ـ 136.

نوشتن دیدگاه