مراتب تقواى باطنى نيز چند چيز است:
اوّل: تطهير قلب از كفر و شرك و نفاق به هر درجه ايكه باشد، و از جمله مراتب و درجات آن؛ اقسام شرك خفى است، و نيز تطهير نمودن آن را از حبّ دشمنان خداوند متعال، و حبّ اعداء اولياء الهى كه بدترين آنها اعداء اهلبيت اطهارند، كه با حبّ آنها قلب رجس و خبث مى شود، و هرگز حبّ خداوند و اولياء او در قلب استقرار پيدا نمى كند.
چنانچه در اخبار بسيار بخصوص درتفسير اين آيه شريفه (ما جَعَلَ الله لِرَجُل مِنْ قَلْبَيْنِ في جَوْفِهِ) (1) از حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) تصريح شده است به آنكه:
(هركس در قلب او محبّت اعداء ما باشد، پس دوستى او با ما حقيقت ندارد، و در زمره اعداء ما مى باشد) (2).
دوّم: تطهير قلب از جمله رزائل نفسانى و صفات شيطانى است، كه اعظم و سرمنشاء جميع آنها؛ حبّ دنيا است كه: (قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّيها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسّيها) (3) و عنوان جهاد اكبر، كه اين فرمايش كريمه: (وَ الَّذينَ جاهَدُوا فينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا) (4) اشاره به اين مرتبه دارد.
و لكن بايد دانست آنكه هريك از منهيّات ظاهرى ــ به همه درجات آن ــ و رزائل باطنى ــ به همه مراتبش ــ كه پرهيز از آنها لازم است، و در تحصيل تقوى نسبت به يكديگر مدخليّت تامّه دارند، بر اين وجه كه آن رزائل و صفات ذميمه باطنيّه كه اصل آنها از لوازم قهريّه نفس امّاره است كه بوسيله وساوس شيطانيّه در كمون قلب انسان سبب هيجان انسان مى شوند، كه در ظاهر به هر وجهى مرتكب آن نواهى ظاهرى شود، مثل انجام گناهان كبيره يا كوچك شمردن فرائض يا انجام گناهان صغيره يا مكروهات يا مطلق لغويات و لهويات.
و اصرار و زياده روى در منهيّات ظاهرى؛ سبب تكميل و تشديد رذائل باطنى و قلبى شده؛ و باعث رسوخ نمودن و استحكام آنها ميشود، مانند رسوخ و استحكام ريشه درخت در اعماق در زمين.
پس هر بنده مؤمن كه در مقام تحصيل مرتبه يقين باشد؛ واقعاً لازم و مهمّ است كه سعى داشته باشد:
اوّلا: در محافظت نفس خود با اجتناب و احتراز از آنچه ممكن است براى او از آن منهيّات ظاهرى، ــ به هر درجه از درجات آنها ــ چون فعل و ترك آنها در اختيار او مى باشد، و سعى نمايد كه آثار آن زمائم نفسانيه؛ از او ظاهر نشود.
ثانياً: متوسّل و متمسّك شود به آن وسائلى كه وسيله قلع و قمع آن ذمايم از نفس است، كه بزرگترين و اصلى ترين آن وسائل موالات و مودّت حقيقى با اهلبيت اطهار (عليهم السلام) است، كه موالات با آنها را ــ به هر نوع كه ميسّر شود چه ظاهرى و چه باطنى ــ به درگاه الهى شفيع نمايد و نزد او تضرّع و ابتهال نمايد، و مسئلت نمايد كه او را به مراحم و الطاف ظاهرى و غيبى خود در از بين بردن آن رزائل يارى فرمايد.
و در هنگام اين تضرّع و مسئلت؛ بهتر آن است كه به ادعيه خاصّ كه در اين مورد از ائمّه اطهار (عليهم السلام) وارد شده است؛ متوسّل شود، خصوصاً ادعيه مباركه (صحيفه سجاديّه عليه السلام)
و همچنين بايد در حال توسّل و تضرّع و دعا؛ بعضى از اعمال خاصّه ايكه در تزكيّه نفس تأثير و مدخليّت تامّه و كامله دارند ــ بر حسب آنچه در اخبار وارد و تأثير آن در نزد اهل اعتبار و اختبار ثابت شد ــ انجام دهد، مانند روزه گرفتن، خصوصاً هرگاه مقرون شود با گرسنگى؛ بوجهى كه از جهت افراط در آن ـ يعنى در جوع ـ مذموم نباشد، كه اين عمل شريف به اين نحو از كاملترين وسيله است، و در تهذيب نفس و قلع رذائل و زمائم از آن تأثير قهرى دارد، و يا مانند بعضى از اذكار مخصوصه كه كيفيّت و آداب آنها در كتب مبسوطه مذكور است.
و با اين بيان واضح گرديد؛ كه توبه اوّلين مرتبه و اوّلين درجه تقوى در همه اقسام آن است چه از اقسام ظاهرى و چه از اقسام باطنى.
پس هر بنده مؤمن به هر وجه كه سعى و اهتمام در تحصيل تقواى ظاهرى و تقواى باطنى نمود، پس به هر مرتبه اى از آن را كه دارا شود؛ بر حسب اثرِ آن؛ همه اعمال و مطلق دعاهاى او، و خصوصا اين دعاءِ او ــ يعنى طلب فرج حضرت صاحب الامر صلوات الله عليه ــ كامل مى شود، و بر آن فضائل جليله شريفه اش مترتّب مى شود.
و در اين مقام نكته شريفه ايست كه تذكّر آن و التفات به آن لازم و مهمّ است، و آن اين است كه: هر گاه بنده اى واقعاً در مقام تحصيل تقوا باشد، و لو به درجه كمال نرسيده باشد؛ بلكه در همان مرتبه اولى كه توبه است واقع شود؛ و با اين حال سعى در دعا براى فرج آنحضرت (عليه السلام) نمايد، پس اين دعا براى او بزرگترين وسيله ايست كه بوسيله آن؛ تقواى حقيقى براى دعا كننده حاصل مى شود، و مجاهده در تحصيل آن سهل و آسان مى شود، و بوسيله آن؛ خداوند متعال او را به وجه كمال يارى مى فرمايد، و بر حقيقت آن فائز مى شود.
---------------------------------------------
1-ترجمه: خداوند در درون مرد دو قلب قرار نداده است. (سوره احزاب آيه 4).
2-تفسير برهان ج3 ص291.
3-بتحقيق هركس نفس خود را از گناه پاك سازد؛ رستگار خواهد بود، و هركس نفسش را به كفر و گناه پليد گرداند؛ البتّه زيانكار خواهد گشت. (سوره شمس آيه 9).
4-ترجمه: و آنانكه در راه ما مجاهده مى كنند؛ محقّقاً آنها را به راه خويش هدايت مى كنيم. (سوره عنكبوت آيه 69).
-----------------------------------------
آيت الله ميرزا محمّد باقر فقيه ايماني

نوشتن دیدگاه