همانطورى كه متون تاريخى تصريح كرده‏اند(1)، مأمون بزرگترين و مهمترين خليفه عباسى و داناترين، دورانديش‏ترين، مكّارترين و دوروترين آنان بوده است.
همين مرد، معاصر امام جواد (عليه السلام) بود و امام بخش بزرگى از زندگانى خود را همزمان با او به سر برد. مأمون كسى است كه كوشش‏هاى متعدّدى به منظور كسب پيروزى نهائى و قطعى بر انديشه شيعه امامى، چه در زمان امامت امام رضا (عليه السلام) و چه در زمان امام جواد (عليه السلام)، به عمل آورد. او پس از آنكه به اشتباه گذشتگانش در رفتار با ائمّه اهل بيت (عليهم السّلام) پى برد، تلاش نمود كه با آنان به روشى نو، و در نوع خود بى نظير، كه در پس آن نيرنگى سخت‏تر و توطئه‏اى بزرگ‏تر نهفته بود رفتار كند. از اين رو مناسب است در اينجا به پاره‏اى از روايات تاريخ، كه كوشش‏هاى مأمون را براى نابودى امامت شيعى نشان مى‏دهد، و ما قسمتى از آن روايات تاريخى را در كتاب: «زندگانى سياسى امام رضا (عليه السلام)» آورده‏ايم بياوريم.
ما در آن كتاب آورده‏ايم كه: مأمون به گردآوردن علمأ و اهل كلام خصوصاً از معتزله، كه اهل محاجّه و جدل و موشكافى مسائل بودند، اهتمام مى‏ورزيد تا آنان امام رضا (عليه السلام) را محاصره كنند و در گفتگوها و مباحثاتشان، آن حضرت را در خصوص بزرگترين مدّعاى خود و پدرانش كه داشتن علم خاص به علوم و آثار پيامبر اكرم (صلّى الله عليه و آله وسلّم) بود، شكست بدهند.
هدف نهائى او اين بود كه با شكست يافتن امام رضا (عليه السلام) در مسأله امامت، مذهب تشيّع سقوط كند و براى هميشه ستاره شيعه و امامان شيعه خاموش گردد و به اين ترتيب بزرگترين منبع و مصدر مشكلات و خطراتى كه مأمون و ديگر حاكمان غاصب و ستمگر را تهديد مى‏كند، از ميان برداشته شود. اينك پاره‏اى از شواهد تاريخ كه نشان دهنده اين نقشه مزورانه مأمون مى‏باشند:
1- صدوق مى‏گويد: «مأمون از متكلّمان فرقه‏هاى مختلف، و پيروان هوا و هوس‏هاى گمراه كننده، هر كه را كه نامى از او شنيده بود، براى مباحثه با امام رضا عليه السّلام احضار مى‏كرد، به اميد اينكه شايد امام عليه السّلام در گفتگو با يكى از آنها محكوم شود».(2)
2- اباصلت چنين مى‏گويد: «از شهرهاى مختلف، متكلّمان را احضار مى‏كرد، به اين آرزو كه يكى از آنان در مباحثه، امام را شكست دهد تا منزلت او نزد علمأ پايين بيايد و به وسيله آنان، نقصان امام در ميان مردم منتشر و شايع گردد. ولى هيچ دشمنى، از يهود و نصارى‏ و مجوس و صابئيان و براهمه و بى دينان و مادّيان، و نه هيچ دشمنى از فرقه‏هاى مسلمين با آن حضرت سخن نمى‏گفت مگر آنكه با دليل و برهان محكوم و ساكت مى‏گشت».
تا اينكه مى‏گويد: «چون اين نيرنگ مأمون به نتيجه نرسيد، به آن حضرت سؤ قصد كرد و با خورانيدن سم او را بكشت».(3)
3- ابراهيم بن عباس گفته است: «از عباس شنيدم مى‏گفت: «...مأمون با پرسش‏هاى مختلف درباره همه چيز، او را امتحان مى‏كرد، و او به هر سؤال، جواب كافى و شافى مى‏داد».(4)
4- هنگامى كه حميد بن مهران از مأمون درخواست كرد كه با امام رضا (عليه السّلام) مباحثه و مجادله كند تا از منزلت او بكاهد، مأمون به او گفت: «چيزى، از اينكه منزلت او كاسته شود، نزد من محبوب‏تر نيست».(5)
5- و به سليمان مروزى گفت: «به خاطر شناختى كه از قدرت علمى تو دارم، تو را به مباحثه با او (امام عليه السّلام) مى‏فرستم، و هدفى ندارم جز اينكه فقط او را در يك مورد محكوم كنى»(6)
6- موقعى كه امام (عليه السّلام) اوصاف بچه‏اى را كه كنيز مأمون بدو حامله بود فرمود، مأمون گفت: پيش خود گفتم، به خدا قسم اين بهترين فرصت است، تا اگر آنچنانكه او گفته نباشد، او را از ولايت عهدى خلع كنم، و همواره در انتظار وضع حمل آن كنيز بودم...» سپس روايت مى‏گويد كه آن بچّه، با همان اوصافى كه امام (عليه السّلام) فرموده بود متولّد گشت.(7)
7- چنانچه در كتاب «زندگانى سياسى امام رضا (عليه السلام) توضيح داده‏ايم؛ يكى از اهداف مأمون از تفويض ولايت عهد به امام رضا (عليه السلام)، اين بود كه مردم ببينند كه امام، زاهد نيست و به مقامات دنيوى علاقمند است!.
---------------------------------------------------
1- مراجعه كنيد به كتاب: زندگانى سياسى امام رضا (عليه السلام) فضل: مأمون كيست؟
2- والحياْ السياسيّْ للامام الرّضا، ص 378-377.
3- عيون اخبار الرّضا، ج 2، ص 239، مثيرالاحزان ص 263، بحارالانوار ج 49، ص 290، مسند الامام الرضا، ج 2، ص 128، شرح ميميّه ابى فراس، ص 204.
4- الفصول المهمّه - ابن صباغ مالكى، ص 237، اعلام الورى، ص 314، اعيان الشيعه، ج 4، بخش 2، ص 107، مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 350 و الحياْ السياسيّْ للامام الرضا (ع)، ص 377، به نقل از آن منابع.
5- به: «الحياْ السياسيْ للامام الرضا (ع)، ص 378، و دلائل الامامْ، طبرى مراجعه شود.
6- عيون اخبار الرضا، ج 1، ص 179، بحارالانوار، ج 49، ص 178، مسندالامام الرّضا، ج 1، ص 97 و الحياْ السياسيْ للامام الرضا، ص 378.
7- غيبْ شيخ طوسى، ص 49، عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 224، بحارالانوار، ج 49، ص 307، و مناقب آل ابى طالب، ج 4، ص 333، به نقل از: الجلأ و الشفأ.
-------------------------------------
علامه جعفر مرتضى عاملى

نوشتن دیدگاه