از مهم ترین عوامل پرهیز علی علیه السلام از شرکت در انقلاب بر ضد عثمان ،هراس از اتهام دسیسه برای کشتن خلیفه مسلمانان است. با این که آن حضرت خود را کاملا به دور از صحنه نگاه می داشت ، پس از کشته شدن عثمان بی درنگ از سوی معاویه به شرکت در کشته شدن خلیفه مسلمانان متهم شد. آن گاه معاویه برای وارد کردن ضربه نهایی بر علی علیه السلام ، نخست سبب تحریک طلحه ، زبیر و عایشه و سپس وقوع جنگ جمل برای فرسوده سازی پایه های حکومت علی علیه السلام گردید.
امام علی علیه السلام در هنگامه شورش مردم بر ضد عثمان ،دست مرموز معاویه و انگیزه های سراسر تزویر طلحه و هوادارانش را مشاهده می کرد (893)
و مطمئن بود که کمترین دخالت او در آن غائله ،در آینده، سهمگین ترین ضربه را بر وی وارد خواهد ساخت. بااین که او تا توانست خود را در معرکه داخل نکرد ، دشمنانش چنان بر ضد وی به شایعه پراکنی پرداختند که گویا علی علیه السلام بوده است که با دست خود عثمان را خفه کرده است.
در همان روزها کسانی همانند اسامة بن زید که فرجام اوضاع را تاریک و پر مخاطره می دیدند ، از علی علیه السلام خواستند که در روزهای شلوغ مدینه در شهر نباشد. اسامه می گوید : برای من کاملا روشن است که این قوم ، عثمان را خواهند کشت و چون من به شما بسیار ارادت مندم ! می خواهم که از مدینه خارج شوی تا کشتن او در حضور تو نباشد. زیرا اگر تو در مدینه باشی و عثمان کشته شود ، عده ای تو را در این کار متهم می سازند. (894)
هر گاه کسی پیامدهای جنگ جمل را ارزیابی کند ، خواهد دانست که آن رویداد تا چه اندازه در تضعیف حکومت علی علیه السلام و بلکه پیکر اسلام ، تاثیر گذاشته است. از نظر سیاسی - بدون در نظر گرفتن جوانب دانش الهی امام علیه السلام به امور پنهانی - موقعیت طوری بود که علی علیه السلام با احتمال آن اتهام ، نبایست در انقلاب بر ضد حکومت عثمان دخالت می نمود، چنان که دخالتی نکرد.زیرا امام می دانست که به زودی عده ای به بهانه همکاری وی در کشته شدن عثمان ، جنگ به راه می اندازند و وقوع چنین جنگی به معنای آن است که در تاریخ اسلام ، اهل قبله برای اولین بار در نبردی خونین رویاروی یکدیگر قرار گیرند و به قصد قربت ، خون یکدیگر را بریزند.امام علیه السلام با همه پرهیز از همکاری در کشته شدن عثمان ، نتوانست از آن اتهام رهایی یابد و سرانجام جنگ رخ داد ، اما امروز تاریخ خوب می داند که وی در غائله کشته شدن عثمان بهترین موضع را برگزید و هیچ کس همانند او از رویداد جمل ، بیمناک نبود.
جنگ جمل ، نخستین رویارویی دو گروه از مسلمانان بود که هر دو به یک پیامبر ایمان داشتند و به یک قبله نماز می خواندند و در ده ها ویژگی دیگر ، مشترک بودند.در یک جانب داماد رسول اکرم (ص) ، پسر عمویش و خلیفه مسلمانان ،و در جانبی دیگر همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله و صحابیان سرشناسی چون طلحه و زبیر قرار داشت. در این جنگ حدود چهارده هزار نفر از هر دو سپاه کشته شدند. (895)
این تعداد ، ده برابر تعداد افرادی است که در دوره ده ساله نبردهای پیامبر صلی الله علیه و آله کشته شده اند. (896)
جنگ جمل ، چنان که هزاران نفر را به کشتن داد ، هزاران نفر به شک و شبهه واداشت و هدر دادن خون مسلمانان را سبک شمرد و ستیز با گروه مخالف را - با دارا بودن هر اعتقاد - آسان جلوه داد و سرپیچی از فرمان جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله را که افزون بر امتیاز دامادی آن حضرت ،از سوی مسلمانان به پیشوایی برگزیده شده بود ، امری عادی نمود. آری ، به سبب وجود همین عوامل است که حضرت از کشته شدن عثمان اظهار خرسندی نکرد.
حکومت عثمان ، گر چه در اواخر به علت خلافکاری ها و اشتباهات بی حد ، مشروعیت ظاهری خود را از دست داد ، اعتبار سیاسی اش را از دست نداده بود. از این نظر براندازی آن ،بدان شیوه که کوفیان ، بصریان و...تصمیم داشتند ، منزلت و شکوه حکومت و حاکم اسلامی را درهم می شکست و راه مخالفت های بعدی مردم را با خلیفه و حکومت هموار می نمود.
893) ر.ک :تاریخ اسلام در آثار شهید مطهری ،ج 1، ص 239.
894) الفتوح ،ج 2 ، ص 227.
895) الجمل ، ص 223.
896) بر طبق نظر تاریخ نویسان ،رقم کسانی که در نبردهای مسلمانان در عصر پیامبر(ص)کشته شده اند حدود هزار و چهار صد نفر است. ر.ک : تاریخ الامم و الملوک ،السیرة النبویة ، تاریخ یعقوبی ، الطبقات الکبری ، در رویدادهای سال دوم تا نهم هجرت.
