برخی از ویژگی های بارز این سپاه بدین قرار است :
1. سپاه زمانی روانه می شد که حجاز ، به خصوص مدینه ، از سوی دشمنان داخلی شبه جزیره به شدت تهدید می شد. (17)
2. فرماندهی آن را جوانی هجده ساله بر عهده داشت.
3. نخستین مهاجران به مدینه و افراد سر شناس در زمره سپاهیان بودند. (18)
4. علی بن ابی طالب علیه السلام به دستور پیامبرصلی الله علیه و آله در این لشکر حضور نداشت.
5. بازگشت این سپاه نزدیک به دو ماه به طول می انجامید. (19) 6. پیامبرصلی الله علیه و آله سرپیچی کنندگان از حرکت سپاه را لعن و نفرین کرده بود. (20)
در فردای روز اعزام ، رسول اکرم صلی الله علیه و آله به شدت تب کرد و در بستر افتاد. (21)
این امر و نیز تهیه ساز و برگ جنگی و کمی سن فرمانده ، بهانه ای برای سر پیچی عده ای شد و از این زمان ،حرکت سپاه دچار وقفه گردید. (22)
چون جمعی به فرماندهی اسامه اعتراض کردند و آن را نکوهیدند ، رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود : شما در گذشته نیز مانند امروز که این فرمانده را سرزنش می کنید ، فرماندهی پدرش را مورد ملامت قرار دادید ، ولی آگاه باشید ، به خدا سوگند که او شایستگی فرماندهی را دارا است. (23)
سپس فرمود : لعن الله من تخلف عن جیش اسامة : خدای لعنت کند کسی را که از شرکت در سپاه اسامه بتابد. (24)
با این همه ، سپاهیان از اردوگاه جرف (25)
قدمی پیش ننهادند. به خوبی معلوم بود که علت درنگ سپاه ، سرپیچی تنی چند از صحابیان با سابقه است ، نه افراد عادی سپاه. زیرا در آن صورت رفتار سپاهیان به شورش عمومی تعبیر می شد ، نه سرکشی فردی صحابیان سرشناس مانند ابوبکر ، عمر بن خطاب و ابوعبیده جراح ، همه به مدینه بازگشتند و اسامه چون سپاه را آشفته و حال پیامبر را وخیم دید در مدینه به رسول اکرم صلی الله علیه و آله عرض کرد :پدر و مادرم فدایت باد ، آیا اجازه می دهید چند روزی درنگ نمایم تا این که خداوند شما را شفا عنایت فرماید ؟ حضرت فرمود : خیر حرکت کن و درنگ منما. اسامه گفت : اگر حرکت کنم و شما در این حال باشید ، قلبم اندوهگین خواهد بود. فرمود : به سلامتی و پیروزی حرکت کن. عرض کرد : دوست ندارم حال شما را از مسافران جویا شوم فرمود : فرمان مرا اجرا کن. آن گاه پیامبرصلی الله علیه و آله بی حال گردید و اسامه مهیای حرکت شد. همین که پیامبرصلی الله علیه و آله به حال خود آمد از موقعیت اسامه و سپاه سوال نمود. به او گفتند ن اسامه خود را آماده حرکت می کند. پس پیوسته می فرمود : سپاه را بفرستید. خداوند لعنت کند کسی را که در سپاه شرکت ننماید ! با این همه ، کسان حاضر در پیرامون بستر رسول اکرم صلی الله علیه و آله به فرمان های آن حضرت چندان عنایتی نداشتند و گاه فرمان های وی را بر منافع و اهداف خویش تفسیر و تحریف می کردند. (26)
به خوبی معلوم بود که این اخلال و تمرد جدی و فراتر از بهانه است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله با مشاهده کارشکنی در حرکت سپاه ، با آن که در تب شدیدی به سر می برد ، بار دیگر با حالت خشم به مسجد آمد و ضمن نکوهش عاملان کارشکنی ، تخلف کنندگان از حرکت سریع سپاه را ملعون خواند. (27)
برای پیامبرصلی الله علیه و آله جای تردید نبود که جمعی در انتظار مرگ اویند ، اما هر چه تأکید او بر حرکت سپاه بیشتر می شد ، سرپیچی قوت می گرفت. زیرا مخالفان می دانستند که این تأکید ، دلایل ویژه سیاسی دارد.
اسامه در حالی از مدینه خارج شد که اصحاب در پیشاپیش او در حرکت بودند. در پایگاه جزف در حالی که ابوبکر ،عمر و بیشتر مهاجران (28)
و نیز از انصار اسید بن حضیر ،بشیر بن سعد و دیگر چهره های سرشناس ،در میان لشکر بودند ،فرستاده ام ایمن به نزد اسامه آمد و گفت : به مدینه بیایید که رسول اکرم صلی الله علیه و آله وفات یافت. اسامه بی درنگ بازگشت و پرچم را بر در خانه رسول اکرم صلی الله علیه و آله بر زمین نهاد. (29)
17) الکامل فی التاریخ ، ج 2 ، ص 318 و تاریخ الامم و الملوک ،ص 225.
18) السیرة النبویة ، ج 2 ، ص 642 و النص و الاجتهاد ، ص 12.
19) در ایام خلافت ابوبکر ، سپاه اسامه راهی شام شد و پس از چهل یا هفتاد روز به مدینه بازگشت.
20) شرح ابن ابی الحدید ، ج 2 ، ص 20 ، المراجعات ، ص 275 و 276 ، ملل و نحل شهرستانی ، مقدمه چهارم ،ص 29
21) اعزام رسمی سپاه در ماه صفر و تدارک لشکر در ماه محرم بوده است.
22) تاریخ الامم و الملوک ، ج 3 ،ص 186 ، شرح نهج البلاغه ، ابن ابی الحدید ، ج 1 ، ص 159 - 162. به نقل دایرة المعارف بزرگ اسلامی ، ج 5 ، ص 225.
23) البدایة و النهایة ،ج 5 ، ص 222. تاریخ الامم و الملوک ،ج 2 ،ص 224 ، الکامل فی التاریخ ،ج 2 ، ص 317 ، دار صادر ، بیروت.
24) شرح نهج البلاغه ،ابن ابی الحدید ،ج 2 ، ص 20 و ج 6 ، ص 52 ، المراجعات ، ص 275 و 276 ، ملل و تحل شهرستانی ، مقدمه چهارم ، ص 29.
25) محلی در پنج کیلومتری مدینه در راه شام.
26) مسند احمد ، ج 1 ، ص 356 ، الطبقات الکبری ، ج 2 ، ص 217 ، 242 ، تاریخ الامم و الملوک ، ج 3 ، ص 192 و 193. ابن ابی الحدید می گوید : می توان احتمال داد که فراخواندن اسامه از اردوگاه و جلوگیری از حرکت سپاه وی توسط برخی از همین حاضران پیرامون بستر پیامبر ، به قصد اعمال برخی اغراض انجام گرفته باشد. (شرح نهج البلاغه ، ج 12 ،ص 82 - 90)
27) شرح ابن ابی الحدید ، ج 2 ، ص 20 ،المراجعات ، ص 275 و 276 ت ملل و نحل شهرستانی ،مقدمه چهارم ،ص 29. با این که بیشتر تاریخ نگاران موضوع لعن و نفرین تخلف کنندگان را نقل کرده اند طبری ، فرموده حضرت صلی الله علیه و آله را چنین یاد کرده است : دستور مرا در مورد سپاه اسامه اجرا کنید. خدای لعنت کند کسانی را که قبور پیامبران خود را به مساجد تبدیل کرده اند. (تاریخ الامم و الملوک ،ج 2 ،ص 225.) باید پرسید : میان این دو جمله که طبری از حضرت نقل می کند چه پیوندی است ؟
28) انساب الاشراف ، ج 1 ، ص 474، ش 955 ،دارالمعارف مصر ،1359 ق ، پنج مجلد.
29) الطبقات الکبری ،ج 2 ،قسمت اول ، ص 136 و 137 ،چاپ لیدن ، و ص 189 - 191 ،چاپ بیروت ، المغازی ،ج 3 ، ص 856 ، شرح نهج البلاغه ،ابن ابی الحدید ،ج 1 ،ص 160 و ج 6 ، ص 52.
