پرسش :
آیا آیه سقایت، بیانگر فضیلتی از حضرت علی(ع) است؟

پاسخ :

آیه سقایت:
أَجَعَلْتُمْ سِقَایَةَ الْحَاجِّ وَ عِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ کَمَنْ ءَامَنَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ جَاهَدَ فی سَبِیلِ اللهِ لَایسْتَوُونَ عِندَ اللهِ وَ اللهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ.[۱]

آیا آب دادن حاجیان و آبادسازی مسجد الحرام را همانند [عمل] کسی می شمارید که به خداوند و روز بازپسین، ایمان آورده و در راه خدا جهاد کرده است؟! [این دو] نزد خداوند برابر نیستند و خداوند، ستمکاران (مشرکان) را هدایت نمی کند.

امام باقر(ع) در باره این آیه فرمود: «این آیه، در شأن علی بن ابی طالب(ع) نازل شده است»[۲]. شیخ طوسی نیز روایت کرده است: امام علی(ع) در جمع شورای شش نفره تعیین خلیفه، هنگام برشمردن مناقب خود، به آنان فرمود:

آیا آیه «أَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللهِ» در باره کسی از شما جز من، نازل شده است؟ و آنان جواب دادند: «خیر».[۳]

سبب نزول این آیه، در بسیاری از منابع شیعه و اهل سنّت، آمده است. از جمله در تفسیر العیّاشی[۴]آمده است: از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود:

به امیر مؤمنان(ع) گفته شد: ای امیر مؤمنان! برترین فضیلت شما چیست؟ امام(ع) فرمود: «من و عبّاس و عثمان بن ابی شَیبه در مسجد الحرام بودیم. عثمان بن ابی شَیبه گفت: پیامبر خدا(ص) کلیدهای کعبه را به من تحویل داد. عبّاس [نیز] گفت: پیامبر خدا [منصب] آب دهی به زائران و زمزم را به من تحویل داد؛ ولی ای علی! به تو منصبی نداد. در این حال، این آیه نازل شد.

نظیر این حدیث، در منابع دیگری همچون تفسیر القمّی،[۵]تفسیر مجمع البیان،[۶]تفسیر الطبری،[۷]شواهد التنزیل،[۸]تاریخ دمشق،[۹]تفسیر الثعلبی،[۱۰]أسباب النزول واحدی،[۱۱]تفسیر القُرطُبی[۱۲]و الدرّ المنثور سیوطی[۱۳]نیز گزارش شده است.

حاکم حَسَکانی در شواهد التنزیل، به نقل از اَنَس بن مالک، آورده است:

متولّیان خانه خدا نشسته بودند و بر یکدیگر، فخر می فروختند: عبّاس به شَیبه گفت: من از تو برترم. من عموی پیامبر خدا(ص) و وصی پدرش و آب دهنده حاجیانم. شَیبه گفت: من از تو برترم. من، امین خدا بر خانه اش و نگهبان آن هستم. آیا آن گونه که من مورد اعتمادم، تو مورد اعتماد قرار گرفته ای؟

آنان، در حال بحث و گفتگو بودند که علی(ع) نزد آنان رسید. عبّاس به وی گفت: پسر برادرم! لحظه ای صبر کن! علی(ع) ایستاد. عبّاس گفت: شَیبه بر من فخر می فروشد و گمان می کند که از من، برتر است. علی(ع) فرمود: «عموجان! شما به او چه گفتی؟». گفت: گفتم: من، عموی پیامبر خدا(ص) و وصی پدرش و آب دهنده حاجیانم. پس، از تو برترم. آن گاه علی(ع) به شَیبه فرمود: «تو به او چه گفتی؟». شَیبه گفت: گفتم: من از تو برترم. من، امین خدا بر خانه اش و نگاهبان آن هستم. آیا آن گونه که خدا به من اعتماد کرده، به تو اعتماد کرده است؟

علی(ع) فرمود: «بگذارید من هم با شما در مفاخره، شرکت کنم. گفتند: شرکت کن. علی(ع) فرمود: «من از هر دوی شما برترم. من از بین مردان این امّت، اوّلین کسی هستم که ایمان آورد و هجرت کرد و به جهاد پرداخت».

سپس همگی به خدمت پیامبر(ص) رفتند و در برابرش نشستند و هر کدام از آنان، افتخار خود را به ایشان گفت. پیامبر(ص) چیزی در جواب نگفت و همه رفتند. بعد از چند روز، در باره آنان، وحی نازل شد. پیامبر(ص) به دنبال هر سه فرستاد. آنها آمدند و برای آنان، این آیه را خواند: «آیا سیراب کردن حاجیان و آباد کردن مسجد الحرام را همانند [کار] کسی پنداشتید که به خدا و روز بازپسین، ایمان آورده است؟...».[۱۴]

[۱]. توبه: آیه ۱۹.
[۲]. تفسیر القمّی: ج۱ ص۲۸۴.
[۳]. الأمالی، طوسی: ص۵۵۰.
[۴]. تفسیر العیّاشی: ج۲ ص۸۳ ح ۳۴.
[۵]. تفسیر القمّی: ج۱ ص۲۸۴.
[۶]. مجمع البیان: ج۵ ص۲۳.
[۷]. تفسیر الطبری: ج۱۰ ص۱۲۴ ح ۱۲۸۶۵، از محمّد بن کعب قرظی و ح ۱۲۸۶۶ از سدی.
[۸]. شواهد التنزیل: ج۱ ص۳۲۸.
[۹]. تاریخ دمشق: ج۴۲ ص۳۵۷ـ ۳۵۸.
[۱۰]. تفسیر الثعلبی: ج۵ ص۲۰ از شعبی و حسن و قرظی.
[۱۱]. أسباب النزول: ص۲۴۸ از قرظی.
[۱۲]. تفسیر القرطبی: ج۸ ص۹۱ ـ ۹۲.
[۱۳]. الدرّ المنثور: ج۳ ص۲۱۸ ـ ۲۱۹ از شعبی و قرظی و انس.
[۱۴]. شواهد التنزیل: ج۱ ص۳۲۸.

پاسخگو : بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت
منبع : کرائم قرآن در فضائل اهل بیت(ع) پدیدآورنده : محمّد محمّدی ری شهری زمان انتشار : ۱۳۹۴ صفحه ۲۲۵ ـ ۲۲۷

نوشتن دیدگاه