ابوالحسن معلّى بن محمّد بصرى، از راويان و مفسّران شيعه. از ولادت و وفات او اطلاعى در دست نيست، اما به گواه اينكه برخى از روايتگران او مانند حسين بن محمّد بن عامر اشعرى (استاد كلينى) در اواخر سده سوم وفات كرده و همچنين خود وى نيز از حسن بن على وشّاء، از اصحاب امام رضا عليه ‏السلام (م 203 ق) در اوايل سده سوم، روايت دارد، چنين گمان مى‏شود كه وفات او در اواسط سده سوم بوده است؛ زيرا از كتاب سيرة القائم (عج)، كه به او منسوب است، استفاده مى‏شود كه وى زمان ولادت حضرت مهدى عليه ‏السلام (255 ه.) را درك كرده است. بنابراين، مى‏توان حدس زد كه وفات او در همين حدود بوده است. از زندگى و حيات علمى او اطلاع چندانى نداريم. از لقب «بصرى» برمى‏ آيد كه وى در بصره سكونت داشته است و بسيارى از احاديث اهل بيت عليهم‏السلام را در آنجا شنيده است. همچنين بسيارى از شاگردان روايى او اهل قم هستند. از اين‏رو، اين احتمال تقويت مى‏شود كه وى مسافرت‏هايى به قم داشته و مدتى در آنجا مشغول تدريس و تعليم بوده است. وى با اينكه در عصر امامان جواد، هادى و عسكرى عليهم‏السلام زندگى مى‏كرده، اما حديثى به طور مستقيم از آن‏ها ندارد. نجاشى او را «مضطرب الحديث و المذهب»، معرفى كرده، اما كتاب‏ هاى او را تأييد نموده است. علاّمه حلّى به نقل از غضائرى گفته است: «روايات او خوب و بد دارند و از افراد ضعيف حديث مى‏كند، اما مى‏توان از روايات او به عنوان شاهد (نه دليل) استناد كرد.» بسيارى از فقهاى متأخّر روايات او را به ديده قبول مى‏ نگرند و گفته نجاشى (مضطرب الحديث و المذهب) را مانع وثاقت وى نمى‏دانند؛ زيرا وى از مشايخ اجازه و صاحب كتاب‏ هاى معتبر است. همچنين وى در سلسله اسناد كامل الزيارات قرار دارد كه اين خود شاهد ديگرى بر وثاقت اوست.
مشايخ روايى او بسيارند، اما برخى از آن‏ها احمد بن محمّد بن ابى نصر (221 ق)، حسن بن على بن فضّال (م 224 ق)، حسن بن على و شّاء، على بن اسباط، عبداللّه بن ادريس، بسطام بن مرّة و محمّد بن جمهور عمّى هستند.
از شاگردان معروف او حسين بن محمّد بن عامر اشعرى است كه بيش‏تر احاديث او از طريق اين شاگرد روايت شده‏ اند. همچنين افرادى مانند ابوعلى اشعرى، ابوعبداللّه اشعرى، على بن اسماعيل و محمد بن حسن بن وليد از او نقل حديث كرده ‏اند.
وى تأليفاتى در زمينه فقه، تاريخ و اعتقادات دارد كه به قرار ذيلند: الايمان و درجاته و زيادته و نقصانه، الدلائل، الكفر و وجوهه، شرح المودّة فى الدين، كتاب التفسير، كتاب الامامة، فضائل أميرالمؤمنين عليه‏السلام ، قضايا على عليه‏ السلام و سيرة القائم (عج). از آثار او به خوبى پيداست كه وى در موضوعات ‏فقه،حديث ‏واعتقادات، تبحّر و تخصص داشته است.

نوشتن دیدگاه