در مكتب امام ابو جعفر باقر العلوم-كه درود فرشتگان بر او-شاگردانى نمونه و ممتاز پرورش يافتند كه اينك به نام برخى از آنان اشاره مى شود:
1-«ابان بن تغلب »:محضر سه امام را دريافته بود-امام زين العابدين و امام محمد باقر و امام جعفر صادق عليهم السلام-ابان از شخصيتهاى علمى عصر خود بود و در تفسير،حديث،فقه، قرائت و لغت تسلط بسيارى داشت.والايى دانش ابان چنان بود كه امام باقر (ع) بدو فرمود در مسجد مدينه بنشين و براى مردمان فتوى بده زيرا دوست دارم مردم چون تويى را در ميان شيعيان ما ببينند.
ابان هر وقت به مدينه مى آمد حلقه هاى درس مى شكست و در مسجد جايگاه خطابه ى پيامبر را براى تدريس او خالى مى كردند.
چون خبر درگذشت ابان را به امام صادق (ع) عرض كردند فرمود:به خدا سوگند مرگ ابان قلبم را به درد آورد. (28)
2-«زراره »:دانشمندان شيعه ميان پروردگان امام باقر و امام صادق عليهما السلام شش تن را برتر مى شمرند و زراره يكى از آنهاست.امام صادق (ع) خود مى فرمود:اگر«بريد بن معويه »و«ابو بصير»و«محمد بن مسلم »و«زراره »نمى بودند آثار پيامبرى (معارف شيعه) از ميان مى رفت،آنان بر حلال و حرام خدا امينند.و باز مى فرمود:«بريد»و«زراره »و«محمد بن مسلم »و«احول »در زندگى و مرگ نزد من محبوبترين مردمانند.
زراره در دوستى امام چنان استوار بود كه امام صادق عليه السلام ناگزير شد براى حفظ جان او به عيبجويى و بدگويى او تظاهر كند و در پنهان بدو پيام داد اگر از تو بدگويى مى كنم براى ايمن داشتن توست زيرا دشمنان،ما را به هر كس علاقمند ببينند به آزار او مى كوشند...و تو به دوستى ما شهرت دارى و من ناچارم چنين تظاهر كنم...زراره از قرائت و فقه و كلام و شعر و ادب عرب بهره اى گسترده داشت و نشانه هاى فضيلت و ديندارى در او آشكار بود. (29)
3-«كميت اسدى »:شاعرى سر آمد بود و زبان گويايش در قالب نغز شعر در دفاع از اهل يت سخنان پر مغز مى سرود،شعرش چنان كوبنده و رسواگر بود كه پيوسته از طرف خلفاى اموى تهديد به مرگ مى شد.
باز گو كردن حقايق و به ويژه دفاع از اهل بيت پيامبر در آن زمان چنان خطرناك بود كه جز مردان مرد جرات اقدام بدان نداشتند،و كميت از قويترين چهره هايى است كه در دوران حكومت اموى از مرگ نهراسيد و تا آنجا كه يارايش بود حق گفت و سيماى امويان را بر مردم آشكار ساخت.
كميت در برخى از اشعار خويش امامان راستين را در برابر بنى اميه چنين معرفى مى كند:
«آن راهبران دادگر همچون بنى اميه نيستند كه انسانها وحيوانها را يكى بدانند،آنان همچون عبد الملك و وليد و سليمان و هشام اموى نيستند كه چون بر منبر نشينند سخنانى بگويند كه خود هرگز عمل نمى كنند،امويان سخنان پيامبر را مى گويند اما خود كارهاى زمان جاهليت را انجام مى دهند» (30)
كميت شيفته ى امام باقر (ع) بود و در راه اين مهر خويشتن را فراموش مى كرد،روزى در برابر امام و در مدح او اشعار شيوايى را كه سروده بود مى خواند،امام به كعبه رو كرد و سه بار فرمود: خدايا كميت را رحمت كن آنگاه به كميت فرمود صد هزار درهم از خاندانم براى تو جمع آورى كرده ام.
كميت گفت:به خدا سوگند هرگز سيم و زر نمى خواهم،فقط يكى از پيراهنهاى خود را به من عطا فرماييد.و امام پيراهن خود را به او داد. (31)
روزى ديگر در خدمت امام باقر نشسته بود،امام به دلتنگى از زمانه اين شعر بر خواند:
ذهب الذين يعاش فى اكنافهم لم يبق الا شاتم او حاسد
«رادمردانى كه مردم در پناهشان زندگى مى كردند رفتند و جز حسودان يا بدگويان كسى باقى نمانده است »
كميت فورا پاسخ داد:
و بقى على ظهر البسيطة واحد فهو المراد و انت ذاك الواحد
«اما بر روى زمين يكتن از آن بزرگمردان باقى است كه هم او مراد جهانيان است و تو آن يكتن هستى.» (32)
4-«محمد بن مسلم »:فقيه اهل بيت و از ياران راستين امام باقر و امام صادق عليهما السلام بود،چنانكه گفتيم امام صادق (ع) او را يكى از آن چهار تن به شمار آورده كه آثار پيامبرى بوجودشان پا بر جا و باقى است.
محمد كوفى بود و براى بهره گرفتن از دانش بيكران امام باقر (ع) به مدينه آمد و چهار سال در مدينه ماند.
«عبد الله بن ابى يعفور»مى گويد به امام صادق (ع) عرض كردم گاه از من سئوالاتى مى شود كه پاسخ آن را نمى دانم و به شما نيز دسترسى ندارم،چه كنم؟
امام «محمد بن مسلم »را به من معرفى كرد و فرمود:چرا از او نمى پرسى (33) ...
در كوفه زنى شب هنگام به خانه ى محمد بن مسلم آمد و گفت:همسر پسرم مرده است و فرزندى زنده در شكم دارد،تكليف ما چيست؟
«محمد بن مسلم »گفت:بنابر آنچه امام باقر العلوم (ع) فرموده است بايد شكم او را بشكافند و بچه را بيرون آورند،سپس مرده را دفن كنند.
آنگاه از زن پرسيد مرا از كجا يافتى؟
زن گفت:اين مساله را به نزد«ابو حنيفه »بردم و او گفت در اين باره چيزى نمى دانم ولى به نزد محمد بن مسلم برو و اگر فتوايى داد مرا آگاه ساز...
ديگر روز محمد بن مسلم در مسجد كوفه «ابو حنيفه »را ديد كه در جمع اصحاب خويش همان مساله را طرح كرده مى خواهد پاسخ را به نام خود به آنان بگويد!
«محمد»به طعنه سرفه يى كرد و ابو حنيفه دريافت و گفت «خدايت بيامرزد بگذار زندگى كنيم (34) »
____________________________________________________________
28- جامع الروات ج 1 ص 9
29- جامع الروات ج 1 ص 117 و 324- 325
30- الشيعة و الحاكمون ص 128
31- سفينة البحار ج 2 ص 496
32- منتهى الآمال چاپ 1372 قمرى ص 7 ج 2
33- تحفة الاحباب محدث قمى ص 351- جامع الرواة ج 2 ص 164
34- رجال كشى ص 162 چاپ دانشگاه مشهد
