تعیین خلیفه و جانشین و امام پس از پیامبر (صلى الله علیه وآله و سلم) به امر و فرمان الهى است. شاهد این مدّعا ماجراى ذیل مى باشد: پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله هنگامى كه در مكه بود، گاه به سراغ قبایل عرب مى رفت و آنها را به اسلام دعوت مى نمود. از جمله با قبیله بنى عامر گفتگو نمود. یكى از بزرگان آنان به نام بحیرة بن فراس گفت: اگر ما با شما بیعت كنیم و دعوت شما را بپذیریم، و خدا شما را بر دشمنانت پیروز گرداند، قول مى دهى كه جانشینى تو از آن ما باشد؟ پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله فرمود: «اَلْاَمْرُ لِلَّهِ [اِلَى اللَّهِ] یَضَعُهُ حَیْثُ یَشاءُ؛ این امر مربوط به خدا است و آن را هرجا بخواهد قرار مى دهد».
(1) پاسخ فوق با صراحت تمام اعلام مى كند كه خلافت و امامت با نصب و تعیین الهى است. حتّى پیامبر اكرم (صلى الله علیه وآله و سلم) نیز در این امر جز نقش واسطه و اعلام كننده، نقش دیگرى ندارد .
امامت امام حسن علیه السلام در گفتار پیامبر (صلى الله علیه وآله و سلم)
حال این پرسش مطرح مى شود كه آیا امام حسن علیه السلام از چنین نصبى برخوردار است یا خیر؟ هر چند از نظر شیعیان، امامت آن حضرت امر مسلّمى است، ولى معاندان و مخالفان، به این شبهه دامن زده اند كه امام حسن علیه السلام توسط پیامبر اكرم (صلى الله علیه وآله و سلم) و یا امام على علیه السلام به عنوان امام معرّفى نشده است. براى روشن شدن مسئله، مطلب را از چند زاویه بررسى مى كنیم
الف. منابع اهل سنّت
1) جابر بن یزید جعفى مى گوید: از جابر بن عبد اللّه انصارى شنیدم كه گفت: پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله به او فرموده است: «اى جابر! اوصیاى من و امامان مسلمانان بعد از من، اوّلین آنان على، سپس حسن،... سپس قائم كه اسم او اسم من و كنیه او كنیه من مى باشد.»(2) پیامبر فرمود: اوصیاى من دوازده نفر هستند. جندل گفت: ما هم همین گونه در تورات خوانده ایم، سپس از حضرت خواست تا اسامى آنان را مشخص نماید؛ لذا پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: « اوّل آنان آقاى اوصیا و پدر امامان، على است؛ سپس دو فرزندش حسن و حسین، پس به آنان تمسّك بجو و جهل نادانان تو را فریب ندهد در این روایت صراحتاً اسم امام حسن مجتبى علیه السلام به عنوان امام بعد از على علیه السلام آمده است.
2) جوینى نقل كرده كه نعثل یهودى به پیامبرصلى الله علیه وآله عرض كرد: از وصى خود به ما خبر بده؛ چرا كه براى تمامى پیامبران، وصى و جانشین بوده است، و نبى ما، یوشع بن نون را وصى و جانشین خود قرار داد. پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله در جواب فرمود: «همانا وصى و خلیفه بعد از من على بن ابى طالب است و بعد از او دو فرزندش حسن و حسین و بعد از آن دو، نُه امام دیگر از صلب حسین هستند..»(3)
3) جابر بن عبد اللّه انصارى از پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله نقل كرده است كه جندل بن جناده یهودى پس از دیدن حضرت موسى علیه السلام در عالم خواب و امر آن حضرت به مسلمان شدن او، نزد پیامبرصلى الله علیه وآله آمد و خواب خود را نقل نمود و سپس گفت: اوصیایتان بعد از شما چه كسانى هستند؟ پیامبر فرمود: اوصیاى من دوازده نفر هستند. جندل گفت: ما هم همین گونه در تورات خوانده ایم، سپس از حضرت خواست تا اسامى آنان را مشخص نماید؛ لذا پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: « اوّل آنان آقاى اوصیا و پدر امامان، على است؛ سپس دو فرزندش حسن و حسین، پس به آنان تمسّك بجو و جهل نادانان تو را فریب ندهد.»(4)
ب. روایات شیعه
1) حدیث معروف و متواترى وجود دارد كه مرحوم محلبى به نقل از مناقب این گونه نقل مى كند: « وَاجْتَمَعَ اَهْلُ الْقِبْلَةِ عَلَى اَنَّ النَّبِىّ صلى الله علیه وآله قالَ الْحَسَنُ وَالْحُسَیْنُ اِمامانِ قاما اَوْ قَعَدا؛ اهل قبله [تمام مسلمانان ] اتفاق دارند كه پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله فرمود: حسن و حسین دو امام هستند، قیام كنند یا قعود [و صلح] كنند.»(5) اگر بر امامت حضرت مجتبى علیه السلام هیچ دلیلى جز همین حدیث وجود نداشت، كافى بود براى اثبات امامت آن حضرت.
2) پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در خطبه غدیر علاوه بر مطرح نمودن امامت على بن ابى طالب و فرزندان او، در چند مورد صریحاً نام امام حسن علیه السلام را به عنوان امام (دوم) ذكر نموده است. مانند این فراز از خطبه: «مَعاشِرَ النَّاسِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَبایِعُوا عَلِیّاً اَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَالْحَسَنَ وَالْاَئِمَّةَ كَلِمَةً باقِیَةً؛ اى مردم! پس از خدا بترسید و با على امیر مؤمنان و حسن و امامان علیهم السلام به عنوان كلمه ماندگار بیعت كنید.»(6)
3) در حدیثى از جابر بن عبد اللّه انصارى نقل شده است كه از رسول خداصلى الله علیه وآله پرسیدم: امامانى كه از نسل على بن ابى طالب مى باشند، چه كسانى هستند؟ پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله فرمود: «حسن و حسین دو آقاى جوانان بهشت، سپس آقاى عبادت گران، [تمام امامان را نام برد تا رسید به امام حسن عسكرى علیه السلام،]سپس پسر حسن عسكرى، قائم بحق... هستند. اى جابر! اینها جانشینان و اوصیاى من و اولاد و عترت من هستند. كسى كه از آنان اطاعت كند، از من اطاعت نموده است و كسى كه آنها را نافرمانى كند، مرا نافرمانى كرده است. و كسى كه یكى از آنها را انكار كند، مرا انكار نموده است.» (7) اهل قبله [تمام مسلمانان ] اتفاق دارند كه پیامبر اكرم (صلى الله علیه وآله و سلم) فرمود: حسن و حسین دو امام هستند، قیام كنند یا قعود [و صلح] كنند.
امامت امام حسن علیه السلام در كلمات ائمه علیهم السلام
مرحوم كلینى در كتاب وزین اصول كافى روایاتى در این زمینه از ائمه علیهم السلام نقل نموده است كه به چند نمونه از آنها اشاره مى شود:
1) با سند متصل به سلیم بن قیس نقل شده است كه در لحظه وصیت امیرمؤمنان علیه السلام به فرزندش حسن حاضر بودم. امام على علیه السلام، حسین و محمّد بن حنفیه و سایر فرزندانش را با رؤساى شیعه و اهل بیتش گواه گرفت. آن گاه كتاب و سلاح (امامت) را به او تحویل داد و فرمود: «اى فرزندم! رسول خداصلى الله علیه وآله به من امر فرمود كه به تو وصیت كنم و كتب و سلاح خود [و ودائع امامت] را به تو بسپارم؛ چنان كه پیغمبر مرا وصى خود قرار داد و كتب و سلاحش را به من سپرد. و به من دستور داد كه به تو امر كنم چون مرگت فرا رسید، آنها را به برادرت حسین بسپارى.»(8)
2) ابو بصیر مى گوید: به امام باقرعلیه السلام عرض كردم: مردى از طایفه مختاریّه مرا دید و عقیده داشت كه محمّد بن حنفیه امام است. امام باقر علیه السلام خشمناك شد و فرمود: چیزى به او نگفتى؟ عرض كردم: نه؛ به خدا چون نمى دانستم چه بگویم! حضرت فرمود: «چرا به او نگفتى كه رسول خدا به على و حسن و حسین وصیت كرد و چون على علیه السلام از دنیا رفت، به حسن و حسین [به عنوان امام] وصیَّت نمود؟!» (9)
3) ابو بصیر مى گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم مراد از آیه «أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِى الْأَمْرِ مِنكُمْ»(نساء/59) چیست؟ ایشان فرمودند: نَزَلَتْ فِى عَلِىّ بْنِ اَبِى طالِبٍ وَالْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ؛ درباره على بن ابى طالب و حسن و حسین نازل شده است.» عرض كردم: مردم مى گویند: چرا نام على و اهل بیت علیهم السلام در قرآن نیامده است؟ حضرت فرمود: خداوند نماز را بر پیغمبر نازل كرد و تعداد ركعات آن نام برده نشد؛ ولى رسول خدا آن را بیان نمود. و آیه زكات نازل شد و نامبرده نشد كه زكات از چهل درهم، یك درهم است، تا اینكه پیامبر آن را براى مردم شرح داد و... . آیه «اَطِیعُوا اللَّه» نازل شد و درباره على و حسن و حسین بود؛ ولى پیامبر آن را بیان نمود.»(10) بنابراین با توجه به آنچه گذشت و روایات دیگری در منابع متقن اسلامی وجود دارد و نیز معجزات و کرامات(11) فراوانی از ایشان که در تاریخ ثبت شده است، بطلان شبهه مذکور در رابطه با امامت حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام که از سوی دشمنان ولایت آل رسول ساخته و پرداخته شده، روشن می گردد.
**********************************************
پی نوشت:
1) السیرة الحلبیّة، ج 2، ص 154؛ السیرة النبویة، ذینى دحلان، ج 1ص 147؛ سیرة نبویّة، ابن هشام، ج 2، ص 65 - 66.
2) ینابیع المودة، ج 3، ص 295.
3) فرائد السمطین، جوینى، ج 2، ص 134.
4) ینابیع المودة، ج 2، ص 285.
5) این حدیث در منابع متعدّدى نقل شده است، از جمله: بحار الانوار، ج 43، ص 291، ح 54 وص 278، ذیل ح 48 و ج 37، ص 7 و ج 36، ص 288 و 325؛ ارشاد مفید، ج 2، ص 30؛ روضة الواعظین، ج 1، ص 156؛ اعلام الورى، طبرسى، ص 215؛ عوالى اللئالى، ج 4، ص 93 و ج 3، ص 129؛ كشف الغمّة، ج 1، ص 533، الفصول المختارة، ص 303؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج 3، ص 367 و 394؛ الجارودیة، ص 35.
6) بحار الانوار، ج 37، ص 212؛ و نیز، ر.ك: عوالم، ج 15، ص 328 - 379 و الغدیر، ج 1، ص 40 - 99.
7) كفایة الأثر، ص 144؛ كمال الدین و تمام النعمة، ص 258.
8) اصول كافى، ج 2، ص 64، ح 1، و ص 65، ح 5.
9) همان، ج 2، ص 52.
10) همان، ص 40 و 41، ح 1.
11) چنانچه امام مجتبی علیه السلام خود نیز در مقابل معاویه و لشكریانش فرمود: «اَنَا صاحِبُ الْمُعْجِزاتِ وَالدَّلائِل؛ من صاحب معجزات و دلایل [روشنى] هستم.»؛ بحارالانوار، ج 44، ص 89.
**********************************************
منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره107.
