در سال دهم هجرى پيامبر تصميم گرفت به حج رود. مسلمانان كه ازتصميم پيامبر آگاهى يافته بودند، از هر كران به سوى آن‏حضرت شتافتند.چون تعدادشان به اندازه كافى رسيد، پيامبر به همراه ايشان به سوى مكّه ‏به حركت در آمد. در اين سال بود كه پيامبر كيفيت به جاى آوردن حج ‏اسلامى را به مسلمانان آموخت زيرا مشركان در سال گذشته (نهم‏ هجرى) پيامبر و يارانش را از اجراى مراسم حج بازداشته بودند. چون‏ پيامبر مناسك حج را به پايان برد، وخطبه‏ اى درميان مسلمانان ايرادكرد كه حاوى تعاليم دينى و اخلاقى بود، سپس عزم بازگشت به مدينه‏ كرد.

چه بسا برخى از ياران آن‏حضرت كه وى را در اين سفر مقدّس‏همراهى مى‏كردند، به آشكار مظاهر نگرانى و اضطراب را هر لحظه درچهره وى مشاهده مى‏نمودند. گويا پيامبر مى‏خواست رازى را آشكار كندكه از آن مى‏ترسيد، يا در انتظار فرصتى مناسب براى مطرح كردن آن بود.

اين حج، آخرين حجى بود كه پيامبر به جاى آورد. از اين رو آن را"حجةالوداع" نام نهادند. بديهى است كه پيامبر بخواهد در اين حج همه‏ چيزهايى را كه به مصالح مسلمانان و امور سياسى و دينى آنان مربوط مى‏شد، بيان كند.

مهم‏ترين مسأله، حكومت اسلامى بود. چون پيامبر بدرود حيات‏گويد، اعراب كه هنوز اسلام در ژرفاى دل آنها ريشه نداونيده دچارتشتت و اختلاف خواهند شد و دو باره به جنگ و ستيز برخواهندخواست و در نتيجه دين فداى اختلافات خواهد گشت.

وحى به او خبر داده بود كه پس از وى حكومت از آن على بن ابى‏طالب‏ است. او نخستين كسى بود كه به خدا و فرستاده‏اش ايمان آورد و در راه‏ خدا سختيهاى بسيارى تحمل كرد و در قضا و ديگر فضايل انسانى ازديگران پيش‏تر بود. پيامبر خود چندين بار، اين موضوع را به مسلمانان‏ تأكيد كرده بود. پيامبر نسبت به آينده امت اسلامى، بسيار احساس‏ نگرانى مى‏كرد. زيرا به خوبى مى‏ديد كه برخى از مسلمانان انديشه‏ حكومت بر مسلمانان را در سر مى ‏پرورانند. و تنها بدين خاطر اطراف‏ آن‏حضرت را گرفته‏ اند. چون پيامبر به محل "كراع عميم" ازسرزمين‏هاى "عسفان" رسيد، اين آيه مباركه نازل شد كه:

(فَلَعَلَّكَ تَارِكُ بَعْضَ مَا يُوحَى‏ إِلَيْكَ وَضَائِقُ بِهِ صَدْرُكَ (12)).

"شايد برخى از چيزهايى كه به تو وحى مى‏شود فروگذارى و سينه‏ ات بدان‏ تنگ شود."

چون آن‏حضرت به غديرخم رسيد اين آيه فرود آمد:

(يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِن رَبِّكَ وَإِن لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ‏وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ (13)).

"اى پيامبر آنچه از جانب پروردگارت بر تو فرود آمده، تبليغ كن و اگرچنين نكنى رسالت خود را به انجام نرسانده‏ اى و بدان كه خداوند تو را از مردم‏ نگه مى‏دارد و براستى خداوند گروه كافران را هدايت نمى‏كند."

با نزول اين آيه، پيامبر به يارى خداوند در مورد خلافت حضرت‏ على‏ عليه السلام اطمينان پيدا كرد و كمر به اجراى آن بست و به مسلمانان دستورداد تا جمع شوند. چون مسلمانان جمع شدند پيامبر براى ايراد سخنرانى‏ درميان آنان برپاى خاست، و پس از خطابه‏ اى ارزشمند به مسأله خلافت‏ على بن أبى طالب اشاره كرد و فرمود: "هركس كه من مولاى اويم على هم‏ مولاى اوست خداوندا دوستدار او را دوست بدار و با دشمن او دشمنى كن.محبوب‏ دار هركس كه او را محبوب مى‏دارد و خشم بگير بر كسى كه برعلى خشم مى‏گيرد، كسى كه او را يارى مى‏دهد، يارى ده و عزيزدار آن‏كس را كه به على كمك مى‏كند و خواردار آن كسى كه وى را خوارمى‏دارد، و هرجا كه وى بگردد حق را با وى به گردش درآر".

آنگاه به مسلمانان دستور داد با على بيعت كنند و به وى به عنوان‏ صاحب امر (خليفه) مؤمنان سلام كنند. چون كار بيعت مسلمانان باعلى‏ عليه السلام پايان گرفت، آيه ديگرى نازل شد كه اكمال و اتمام دين را به‏ همگان اعلام مى‏داشت:

(الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ‏دِيناً (14))؛ "امروز دين شما را كامل كردم و نعمتم را بر شما تمام ساختم واسلام را به عنوان آئين براى شما پسنديدم."


- پى‏نوشت‏ها -

(1) - قريش تصغير "قرش" به معناى جانورى دريايى و نيز نام واحد پول است.
(2) - ساوه: شهرى در ايران است و در كنار آن درياچه‏اى بوده، كه اكنون آب آن خشك‏شده است و امروز به صورت باتلاقى درآمده كه اگر كسى بدان نزديك شود در آن‏فرو مى‏رود.
(3) - سوره علق، آيه 5 - 1.
(4) - سوره مدثر، آيه 3 - 1.
(5) - سوره شعراء، آيه 214.
(6) - رسول الإسلام في مكّة، ص‏21.
(7) - رسول الإسلام في مكّة، ص‏28.
(8) - سوره اسراء، آيه 88.
(9) - خاتم النبيّين، ص 9.
(10) - سوره نساء، آيه 145.
(11) - خاتم النبيّين، ص‏146.
(12) - سوره هود، آيه 12.
(13) - سوره مائدة، آيه 67.
(14) - سوره مائده، آيه 3.
(15) - سوره ابراهيم، آيه 34.
(16) - سوره توبه، آيه 38.
(17) - سوره قلم، آيه 4.
(18) - در نقل خصلتهاى پاك آن‏حضرت از كتاب "المعارف الاسلامية" صفحات 48 تا74 بهره جستيم.

نوشتن دیدگاه