پس از آنكه متوكّل به دعاى امام هادى عليه السلام و به خاطر توطئه نيروهاى ترك تحت فرمانش به قتل رسيد ابرهاى تيره رعب و وحشت از فرازسرخاندان ابوطالب و هواخواهان اهل بيت به كنار رفت.
زيرا منتصر دركليه كارها راهى جز راه پدرش را مى رفت و در حق خاندان پيامبرصلى الله عليه وآله ودوستدارانشان اظهار دوستى و احترام مى نمود تا آنجا كه والى مدينه راكه از سوى پدرش به آن مقام گمارده شده بود و صالح بن على نام داشت ازكار بر كنار و به جاى او على بن حسين را منصوب كرد.
منتصر در اين باره به على بن حسين هشدار داد و گفت: على! من تو رابه سوى گوشت و خون خويش مى فرستم.
آنگاه پوست ساعد خود را كشيدو گفت: به سوى اين فرستادمت پس بنگر با اين قوم (خاندان ابوطالب)چگونه اى و چه رفتارى با آنها دارى.(44)
امّا ديگر خلفاى عبّاسى كه پس از متوكّل و پسرش منتصر روى كارآمدند، نه آن زور و خشونت متوكّل را داشتند و نه آن نرمش منتصر را.
از اين رو در تاريخ حوادث مهمّى نمى توان يافت كه با حيات امام هادى عليه السلام مرتبط باشد و شايد به همين علّت آن حضرت فرصتى يافت تا به تربيت و رهبرى گروهى از دانشمندان ربّانى مشغول شود و به اداره امورعامه هواداران و شيعيانش بپردازد و به تعقيب برخى از غلات و حيله گرانى كه مى خواستند در صفوف خط مكتبى نفوذ كنند، همّت گمارد،مثل ترور يكى از همين حيله گران به دست برخى از هواداران آن حضرت كه شايد پس از صدور فتواى شرعى مبنى بر اعدام آن شخص، صورت گرفت!! نوشته زير مى تواند نمونه اى از شيوه مديريت آن حضرت در باره امورشيعيان باشد.
آن حضرت نسخه اين مكتوب را به ابن راشد سپرد تا آن را به گروهى ازهواداران وى كه در بغداد و مدائن و سواد شهرهاى اطراف آن ساكن بودند،برساند.
در اين نامه آمده بود: "خداى را به پاس سلامت و عافيتى كه در آنم و نعمتهاى نيكويش ستايش مى كنم و بر پيامبر و خاندانش برترين درودها را مى فرستم وكامل ترين رحمت ورأفت حضرتش را براى او خواهانم.
من ابو على بن راشد را به جاى حسين بن عبد ربه و كسى كه پيش از وى وكيل من بودگماردم و او در نزد من همان منزلتى را دارا شد كه آن ديگرى داشت و او رامتصدى همان كارى كردم كه وكلاى پيشين عهده دار آن بودند تا حق مرابگيرد و او را براى شما پسنديدم و وى را در اين مقام داشتم كه شايسته ودر خور آن است.
پس خدا شما را رحمت كند،(اموال) خود را به او و به من بازپرداخت كنيد و براى او بر خويشتن عذر و بهانه قرار مدهيد.
بر شما بادكه از عذر و بهانه آوردن به در آييد و به طاعت خدا بشتابيد و اموالتان راحلال گردانيد و خونهايتان را از ريخته شدن پاس داريد "و بر نيكى و تقواكمك كنيد نه بر گناه وستمكارى و از خدا پروا كنيد شايد كه موردرحمت قرار گيريد و همگى به ريسمان خدا در آويزيد و نميريد مگرآنكه تسليم به حق باشيد".
من در طاعت از وى طاعت خويش را واجب فرمودم و اقدام به نافرمانى از وى را اقدام به نافرمانى از خود مقرّر كردم.
پس راه (راست) را پاى بند شويد كه خداوند پاداشتان دهد و فضل خويش بر شما افزون كند كه خدا بدانچه نزد اوست گشايشگر و بزرگواراست و بر بندگان خويش بسيار نعمت دهد و مهربان است.
ما و شما درامان خدائيم.
من اين نامه را به خط خويش نگاشتم.
و الحمد للَّه كثيراً.
همچنين آن حضرت در نامه ديگرى نوشت: اى ايوب بن نوح! من تو را فرمان مى دهم كه از رفت و آمد زياد ميان خود و ابو على پرهيز كنى و هر يك از شما دو تن، به كارى كه بدان مأمورگشته مشغول شود و بدانچه مربوط به ناحيه خويش است بپردازد.
اگرشما كارى را كه بدان مأمور گشته ايد به پايان رسانيد، از تكرار و يادآورى من بى نياز مى گرديد.
ابو على! تو را بدانچه به ايوب فرمودم،دستور مى دهم كه از هيچ يك از اهل بغداد و مدائن چيزى را كه برايت مى آورند، قبول مكن و براى آنان بر من دستور مخواه و به هر كسى كه چيزى برايت آورد و از مردم ناحيه (تحت مأموريت تو) نبود دستور بده كه آن را به سوى موكّل ناحيه خويش ببرد و تو را اى ابو على بدانچه كه به ايوب گفتم، سفارش مى كنم.
هر يك از شما دو تن بايد همان فرمانى راكه بدو مى دهم بپذيرد.(45)
امام هادى عليه السلام سر انجام پس از گذشت 33 سال از پيشوايى امّت ورهبرى پيشاهنگان جامعه، فرزند بزرگوارش امام حسن عسكرى را بربالين خود خواست و بدو وصيت كرد و نيكان و نخبگان را گواه وصيت خويش گرفت و آماده رحيل شد.
در سوم رجب و در زمان حكومت المعتمد باللَّه، روح پاك وى ازبدنش جدا شد.
از دانشمند بزرگ ابن بابويه نقل است كه گفت: معتمد به آن حضرت زهر داد و او را شهيد كرد! مسعودى مى نويسد: چون آن حضرت از دنيا رفت، جمله بنى هاشم ازآل طالب و آل عبّاس و بسيارى از شيعيان، در خانه اش گرد آمدند.
ازبالاى خانه درى گشوده شد و خدمتكارى سياه بيرون آمد و از پس وى ابومحمّد حسن عسكرى سر برهنه و جامه چاك داده، خارج شد.
صورتش كاملاً به پدرش شباهت داشت.
مسعودى همچنين مى افزايد: خانه مثل بازار پر از سر و صدا بود.
امّاهمين كه او بيرون آمد و نشست، مردم لب ازگفتگو بستند و ديگر جزصداى عطسه وسرفه چيزى نمى شنيديم.
وى گويد: روزى كه امام هادى عليه السلام به شهادت رسيد، شهر سُرّمن رأى يكپارچه غرق شيون و فغان شد.(46)
از عبارت مسعودى چنين بر مى آيد كه شهادت امام دهم در روزگارحكومت معتمد كه آغاز آن سال 256 ه بوده، اتفاق افتاده است.
زيرابرادرش الموفق كه همه كاره حكومت معتمد بود، بر جنازه امام حاضرمى شود.
مسعودى در اين باره گفته است: ابو احمد الموفق، به طرف او)امام حسن عسكرى( رفت و با وى معانقه كرد و سپس گفت: پسر عموخوش آمدى.(47)
همچنين از سخن ابن بابويه كه اعتقاد دارد المعتمد، امام را زهر داده همين نظر استنباط مى شود.
بنابر اين بايد وفات آن حضرت پس از سال 256 ه بوده باشد نه چنانكه مى گويند در سال 254.
اين نكته از كتاب كشف الغمه نيز به دست مى آيد.
در آنجا آمده است: امام هادى عليه السلام درآخر حكومت المعتمد با زهر به شهادت رسيد.(48)
بعيد نيست كه در اينجا اشتباهى براى ناسخان در ثبت نام المهتدى والمعتمد روى داده باشد.
چون سال آخر حكومت المعتمد مصادف باسال 276 ه بوده است.
و شايد امامى كه در عهد حكومت المهتدى كشته شده امام حسن عسكرى باشد كه در سال 260 ه به شهادت رسيد.
و اللَّه العالم.
_____________________________________________
44) بحارالانوار، ج 50، ص 120 45) بحارالانوار، ج 50، ص 223.
46) فى رحاب ائمة اهل البيت عليهم السلام، ج 4، ص 183.
47) همان مأخذ، ص 183.
48) بحار الانوار، ج 50، ص 114.
49) سوره حج، آيه 40.
