قرآن كتابى است كه در مقايسه با ساير كتابها، كتابى است متوسط الحجم و مى توان گفت حجم آن برابر است با عهد جديد (اناجيل اربعه و رسالات وابسته به آن) يا ديوان حافظ. طبق دقيقترين آمار تعداد كل كلمات قرآن 77807 كلمه است. (فرهنگ آمارى كلمات قرآن كريم، دكتر محمد روحانى، 1/23). قرآن داراى 114 سوره و كلا 30 جزء است. هر جزئى چهار (يا دو) حزب است. نيز هر پنج آيه را خمس [خ] و هر ده آيه را عشر [ع، و اين عمل را تعشير] ناميده اند (تاريخ قرآن، راميار 543). تقسيم درونى و تفصيلى ديگر قرآن، تقسيم آن به ركوعات است. منظور از ركوع، بخشى و گروهى از آيات است كه در يك موضوع آمده و اتحاد مضمونى دارد كه با شروع آن موضوع، ركوع آغاز مى گردد و با تغيير و تحول كلام به موضوعى ديگر، ختم مى شود. پيداست كه شماره آيات مندرج در هر ركوع، كم و زياد است، به خلاف جزوها و حزبها كه به طور مساوى تقسيم شده است. وجـه تـسـميه ركوع را مى توان از آنجا دانست كه در نمازهاى شبانه روزى، پس از خواندن سوره حمد در ركعت اول و دوم، مى توان به خواندن سوره هاى ديگر، يا لااقل چند آيه اكتفا كرد. پيرو اين عقيده، بعضى كه قرآن شناس بوده اند، اوايل هر چند آيه اى را كه يك عنوان و موضوع را تـشـكـيـل مـى دهد، معين ساختند و از آن جهت كه بعد از قرائت آن بخش، نمازگزار به ركوع مى رود، نام هر بخش را ركوع گذارده اند. عدد ركوعات قرآن طبق مشهور 540 ركوع است (به طور متوسط و تقريبى هر صفحه از قرآن يك ركـوع دارد) (مقاله قرآنهاى چاپى نوشته كاظم مدير شانه چى، در مشكوة، شماره دوم، بهار 1362 ش، ص 151 - 152). گفتنى است كه در قرون جديد، ابتدا خوشنويسان قرآن نويس در امپراتورى عثمانى و سپس در مـصـر و لبنان و سوريه، كوشيده اند و توانسته اند كه قرآن مجيد را با رعايت قواعدى از جمله آغاز هـر صـفحه با اول آيه، و پايان صفحه به پايان يك آيه، بنويسند و هر جزء را در بيست صفحه و لذا كل قرآن را در 604 كتابت كنند (4 صفحه اضافى مربوط به صفحات آغازين و پايانى است). در ايـن شيوه كتابت كه در معتبرترين قرآن جهان اسلام (مصحف المدينة، به كتابت عثمان طه، خـطاط هنرمند سورى و طبع دارالقرآن عربستان سعودى در مدينه، و متن مبناى همين ترجمه هم هست نير رعايت شده، هر صفحه داراى 15 سطر است. بـعضى از غرابت گرايان قرآن را در 30 صفحه عادى (هر جزء در يك صفحه) به خط بسيار ريز يا غبار، كتابت كرده اند. و كـسـانى كه غرابت گراتر بوده اند، كل قرآن را در يك صفحه - كه ابعاد آن از سراسر يك صفحه روزنـامه عادى فراتر نيست - كتابت و چاپ كرده اند كه طبعا براى قرائت نيست، و براى به همراه داشتن از جهت حفظ و تعويذ به قرآن است، و حتى با ذره بين نيز قابل خواندن نيست. همچنين قرآن را با تعداد صفحات عادى، فى المثل همان 604 صفحه، ولى با ابعاد بسيار كوچك در حـدود يـك - دو سـانـتـيمتر، بر روى كاغذى بسيار نازك (حتى نازكتر از كاغذ خاص كتاب مقدس) به طبع رسانده اند، كه آن نيز فايده هاى غير قرائتى دارد. از سوى ديگر و نقطه مقابل اين ابعاد كوچك، قرآن را در ابعاد بسيار بزرگ نيز كتابت كرده اند كه يـكـى از مشهورترين نمونه هاى تاريخى آن، قرآن مكتوب به خط محقق (ولو معروف به ثلث) به قلم شاهزاده هنرمند تيمورى، بايسنقر ميرزا (802 - 838 ق) است كه اوراق پراكنده آن، به ابعاد تقريبا بيش از يك متر در نيم متر، در موزه ها و كتابخانه ها، از جمله در موزه قرآن كتابخانه آستان قدس رضوى، محفوظ است. كتيبه هاى مساجد در جهان اسلام نيز نمونه اى از درشت نويسى آيات قرآن مجيد است.
----------------------------
بهاء الدين خرمشاهى

نوشتن دیدگاه