58 «فَجَعَلَهُمْ جُذاذاً إِلّا كَبِيراً لَهُمْ لَعَلَّهُمْ إِلَيْهِ يَرْجِعُونَ»
 
ترجمه  :
58. پس قرار داد آن‌ها را قطعه قطعه ، مگر بزرگ آن‌ها را به اميد آنكه شايد اين‌ها به او رجوع كنند.
 
تفسير :

اشكال:
شكستن بت بزرگ كه اَولى بود، چرا او را نشكست؟
 
جواب:
بعضى گفتند: براى آنكه فلزى قوى بود كه تَبَر ابراهيم به او كارگر نمى‌شد (1) . لكن اين كلام باطلى است ، بلكه حكمتش اين بود كه اگر او را هم شكسته بود، سپس مى‌فرمود: از آن‌ها سوال كنيد جواب مى‌دادند حال كه قطعه قطعه شده‌اند و از بين رفته‌اند جاى سوال نيست خواست كه به آن‌ها برساند كه خداى بزرگ شما كه از بين نرفته و سزاوارتر به سوال هست . نمى‌تواند تكلم كند چه رسد به خدايان كوچك شما.
(فَجَعَلَهُمْ جُذذاً) «جذاذ» متفرق كردن اجزاى مجتمعه از يكديگر، مثلاً اگر قومى اجتماعى داشتند يك نفر از ميان آن‌ها خارج شد مى‌گويند: مجزا شد، اجزاى اين اصنام را از يكديگر جدا كرد كه استفاده مى‌شود آن‌ها را به طورى در هم كوبيد كه ريز ريز شدند مثل گندمى كه آرد مى‌شود در آسيا و سنگى كه نرم مى‌شود در مكينه (2)  .
(إِلّا كَبِيراً لَهُمْ)، ضمير (لهم) به اصنام بر مى‌گردد و معلوم مى‌شود كه مشركين ، چنانچه معمول آن‌ها بود هر يك نفر يك خداى كوچكى داشت از فلزات يا از چوب يا از گِل كه همراه خود داشت، و هر قبيله و طايفه يك خداى بزرگ‌ترى داشتند كه مخصوص اين قبيله بود. مثل علامتى كه هر محله مخصوص به خود آن‌هاست ساير قبايل او را نمى‌پرستيدند، چنانچه بت خاص اين فرد را فرد ديگرى نمى‌پرستيد، و يك بت بزرگى بود كه تمام قبايل او را پرستش مى‌كردند. حضرت ابراهيم آن بت بزرگ را باقى گذاشت كه تمام به خدايى او اعتراف دارند كه حجت بر همه تمام شود.
(لَعَلَّهُمْ) «لعلّ» ترجّى است كه مقطوع الوصول يا مظنون الوصول است يا به معنى بايد است و ينبغى [= سزاوار] است مثل: (فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَيِّناً لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشى) (3) .
(إِلَيْهِ)، بعضى گفتند: مرجع ضمير (إليه) ابراهيم است (4) . لكن ظاهر اينكه مرجع (كَبِيراً) است كه اين‌ها پس از مراجعه از عيد چون تمام قبايل بودند به آن خداى بزرگ (يَرْجِعُونَ).

______________________________________________________________________

  1.  تفسير البغوى: ج3، ص248 و تفسير السمعانى: ج3، ص387.
  2.  مكينه: ماشين. على اكبر دهخدا، لغت نامه، ج13، (مضعف ـ نواخانه)، واژه «مكينه».
  3.  و با او سخنى نرم گوييد باشد كه متذكر شود يا بترسد. سوره طه : آيه 44.
  4.  مجمع البيان: ج7، ص84.

نوشتن دیدگاه