28   « الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللّه‏ِ أَلا بِذِكْرِ اللّه‏ِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ »
ترجمه :
28. كسانى كه ايمان آوردند و قلوب آن‏ها مطمئن شده به ذكر خدا . آگاه باشيد كه به ذكر خداوند دل‏ها مطمئن مى‏شود!
تفسير:
[ در معناى اطمينان و سبب آن ]
از براى اطمينان دو معناست: يكى به معناى ظنّ متآخم [ = پيوسته ] به علم كه او را علم عرفى مى‏شمارند و ملاكِ احكام اغلب بر اين اطمينان است كه احتمال خلاف آن ضعيف است به حدى كه عقلا اعتنا به آن نمى‏كنند. حجيت اخبار در نزد متقدمين كه قريب‏العهد بودند به زمان ائمّه عليهم‏السلامبر اين اطمينان بود و خبر مطمئن‏الصدور نزد آن‏ها صحيح بود و غير آن ضعيف؛ چون به احوال روات آشنا بودند، لكن متأخرين چون از اين بهره محروم بودند، اخبار را چند دسته كردند. اگر تمام روات عدل امامى باشند صحيح؛ اگر در بين آن‏ها عدل غيرامامى باشد موثق؛ اگر امامى غير ثابت‏العدل باشد حَسَن؛ اگر ذكر روات نشده مرسل؛ اگر بين روات فاصله واقع شده مقطوع؛ اگر بعض روات فاسد باشند ضعيف؛ و اصطلاحات ديگرى هم دارند و اگر اخبار ، مخالف نص قرآن يا ضرورت يا دليل معتبر باشد مردود و اگر اخبار معتبره معارض يكديگر باشد بايد رجوع كرد به باب مرجحات و ارجح را گرفت.
معناى دوم اطمينان، فوق علم است؛ چون علم هم ذى‏مراتب است: بسا علم هست لكن خلجات‏هايى و خطوراتى و خيالاتى و وساوسى در قلب خطور مى‏كند، لكن اطمينان از اين عوارض مصون و محفوظ است و به همين معناست آيه شريفه در حق ابراهيم عليه‏السلام: «وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ أَرِنِى كَيْفَ تُحْىِ الْمَوْتى قالَ أَوَلَمْ تُؤمِنْ قالَ بَلى وَلكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِى»[1].
اقول: كم فرق بين هذا و بين من قال: « لو كُشف الغطاء ما ازددت يقيناً »[2] .
و لذا يقين را سه مرتبه براى او گفتند: علم‏اليقين، عين‏اليقين، حق‏اليقين[3] .
لذا مى‏فرمايد: «الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللّه‏ِ» كه اطمينان قلب، فوق ايمان است و راه تحصيل اطمينان ذكر خداست كه مى‏فرمايد: «أَلا بِذِكْرِ اللّه‏ِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» و مراد فقط ذكر لسانى نيست، بلكه ذكر قلبى [است] كه در هيچ حال خدا را فراموش نكند. لذا مى‏فرمايد: «إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ»[4].
---------------------------------------------------------
[1] .  و]ياد كن] آن‏گاه كه ابراهيم گفت: پروردگارا ! به من نشان ده چگونه مردگان را زنده مى‏كنى؟ فرمود: مگر ايمان نياورده‏اى؟ گفت: چرا، ولى تا دلم آرامش يابد. سوره بقره: آيه 260.
[2] .   چه قدر فرق است بين اين [ گفته ابراهيم ] و بين كسى كه گفت : اگر پرده‏ها كنار رود، بر يقين من افزوده نخواهد شد. الروضة فى فضائل أميرالمؤمنين عليه‏السلام: ص235 ضمن ح193؛ الصراط المستقيم: ج1، ص230؛ بحار الأوار: ج40، ص153 و ج46، ص134، ح15.
[3] .  ر . ك : كافى: ج2، ص33، ح1؛ بحار الأنوار: ج66، ص24 و مستدرك الوسائل: ج11، ص150.
[4] .  محققاً كسانى كه پرهيزكار هستند زمانى كه با آن‏ها تماس گرفتند جماعتى از شياطين، متذكر مى‏شوند، پس اين‏ها بينا مى‏شوند. سوره اعراف: آيه 201.

نوشتن دیدگاه