3   « وَ هُوَ الَّذِى مَدَّ الْأَرْضَ وَجَعَلَ فِيها رَواسِىَ وَأَنْهاراً وَمِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فِيها زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشِى اللَّيْلَ النَّهارَ إِنَّ فِى ذلِكَ لآَياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ »
ترجمه:
3 . و اوست خداوندى كه كشيد زمين را و پهن نمود و بسط داد و قرار داد در زمين كوه‏ها و نهرها و از هر قسم ثمرات از حبوب و فواكه و قرار داد در آن‏ها زوجين نر و ماده دو قسم . مى‏پوشاند از شب روز را ؛ محققاً در اين قدرت‏نمايى هرآينه آياتى است براى قومى كه اهل فكر باشند و فكر مى‏كنند .
تفسير:
[ در معناى مدّ الأرض ]
«وَ هُوَ الَّذِى مَدَّ الْأَرْضَ»مكرر گفته شده كه كره زمين را آب احاطه كرده بود و به توسط امواج دريا ، يك قسمت از كره زمين از آب خارج شد كه ابتدا زمين مكه بود سپس به تدريج از آب يك ربع كره زمين خارج شد كه ربع مسكونش گفتند و اين است معناى مدّ الارض.
[ در معناى رواسى ]= كوه‏ها ]
و نظر به اينكه امواج دريا زمين را متزلزل نكند «وَ جَعَلَ فِيها رَواسِىَ»كوه‏هايى ، و تصور نشود كه فقط اين جبال است كه بر سطح ظاهر زمين قرار داده ، بلكه آن سه ربع كره زمين كه در آب است ، كوه‏هاى بسيارى دارد كه به منزله لنگر كشتى مقرر فرمود.
[ در معناى انهار ]
«وَ أَنْهاراً» و چون اين ربع ظاهراً از آب خارج است و وسيله آب بر ساكنين در زمين فراهم نيست ، خداوند به توسط اشعه شمس بخاراتى از دريا بالا مى‏برد و در هوا به صورت ابر در مى‏آورد و به توسط رياح اين ابرها را حركت مى‏دهد بالاى اين قسمت بارز زمين و از آن‏ها باران و برف و تگرگ مى‏بارد و از اين كوه‏ها آب جارى مى‏شود و « انهارى » تشكيل داده مى‏شود و در اعماق زمين فرو مى‏رود و چاه‏ها و چشمه‏ها ، وسيله بقاى اين آب‏هاست كه در اطراف زمين به اختلاف فصول دسترسى به آب داشته باشند.
[ در معناى ثمرات ]
«وَ مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ» ، از اشجار و رياحين و حبوبات و ادويه و آنچه محل احتياج سكنه است از انسان و حيوانات مقرر فرمود.
[ در معناى زوجين اثنين ]
«زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ» ، بعضى گفتند اثنين بيان زوجين است ؛ يعنى از هر ثمره زوجين قرار داديم نر و ماده كه اين‏ها دو قسم آثار دارند : آثار نر اين است كه گرد آن‏ها را به توسط رياح به ماده مى‏رساند و آثار ماده اين است كه ثمره از او خارج مى‏شود ؛ و بعضى گفتند مراد از زوجين همان نر و ماده است و مراد از اثنين دو صنف مختلف مثل حلو و حامض[1]، ابيض و اسود[2]، صيفى و شتوى[3] ، رطب و يابس[4] ، احمر و اصفر[5]، عذب و مالح[6]. بعضى عكس اين گفتند[7] لكن به نظر معناى اول اقرب مى‏آيد ، زيرا اصناف مختلفه بسيار است [و] دو صنف نيست.
[ در معناى غشاء ]
«يُغْشِى اللَّيْلَ النَّهارَ» ، شب را پرده قرار داده براى روز كه روز مستور مى‏شود به شب ؛ روز براى استفاده و شب براى استراحت.
«إِنَّ فِى ذلِكَ لاَياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ» ، در معناى فكر گفتند : « الفكر حركة من المبادي و من مبادي إلى المراد »[8] ؛ فكر ترتيب مقدمات است مثل صغراى قضايا و كبراى آن‏ها براى اخذ نتيجه . مثلاً مى‏گويى : « العالم متغير و كل متغير حادث فالعالم حادث »[9] ؛ و در اينجا از اين آثار پى مى‏برى به وجود مؤر كه تمام اين‏ها دليل بر وجود حق است:
و في كل شيء له آية
تدلّ على أنه واحد
و اما كسانى كه درك نمى‏كنند و غافل هستند ، انكار مى‏كنند.
---------------------------------------------------------------
[1] .  شيرين و ترش .
[2] .  سفيد و سياه .
[3] .  تابستانى و زمستانى .
[4] .  تر و خشك .
[5] .  قرمز و زرد .
[6] .  گوارا و شور .
[7] .  ر . ك : تفسير التبيان : ج6 ، ص215 ؛ مجمع البيان : ج6 ، ص423 ؛ تفسير الكشاف : ج2 ، ص279 و تنوير المقباس من تفسير ابن عباس : ص155 .
[8] .  منظور از فكر حركتى است به سوى اصول و محل‏هاى شروع و از آنجا به سمت اهداف و مقصدها. الحكمة المتعالية : ج3 ، ص27 ، در اين منبع به اين صورت آمده است : « الفكر حركة من المطالب إلى المبادئ ثم من المبادئ إلى المطالب » .
[9] .  جهان تغيير مى‏كند و هر چيزى كه تغيير كند به وجود آمده پس جهان پديد آمده است .

نوشتن دیدگاه