100   «وَما كانَ لِنَفْسٍ أَنْ تُؤمِنَ إِلاّ بِإِذْنِ اللّه‏ِ وَيَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ»
ترجمه :
100. و نمى‏باشد از براى هر نفسى اينكه ايمان آورد مگر به اذن خداوند و قرار مى‏دهد پليدى را براى كسانى كه عقل ندارند و تعقل نمى‏كنند.
تفسير :
[ ايمان و تمام افعال اختيارى با مشيت حق، تحصيل مى‏شود]
مكرر گفته‏ايم هيچ امرى در خارج تحقق پيدا نمى‏كند مگر به اذن الهى حتى افعال اختياريه عباد، چنانچه مى‏فرمايد: «ما قَطَعْتُمْ مِنْ لِينَةٍ أَوْ تَرَكْتُمُوها قائِمَةً عَلى أُصُولِها فَبِإِذْنِ اللّه‏ِ»[1]، و اين منافات با اختيار ندارد، زيرا خداوند بر حسب علم ازلى مى‏داند كه فلان بنده در فلان وقت فلان فعل از او به اختيار صادر مى‏شود و بر وفق نظام جُمَلى هم مشيت و اذن الهى هم موافق باشد تحقق پيدا مى‏كند، اميرالمؤنين  عليه‏السلام در دعاى كميل دارد:
«إلهي و مَولاي، أجريتَ عليَّ حُكماً اتّبعتُ فيه هَوى نفسي، و لم أَحتَرِس فيه من تزيينِ عدوّي، فغرّني بما أهوى، وأسعدَهُ على ذلك القضاءُ فتجاوزتُ بما جرى عليّ من ذلك بعض حدودك، و خالفت بعض أوامرك...»[2] الدعاء.
كه متابعت هوا و تزيين عدو و تجاوز از حدود و مخالفت اوامر را نسبت به عبد مى‏دهد با مساعدت قضاى الهى، پس بناءً على ذلك «وَما كانَ لِنَفْسٍ»نكره در سياق نفى افاده عموم مى‏كند؛ يعنى هيچ نفسى نيست «أَنْ تُؤمِنَ»اينكه ايمان آورد از روى ميل و شوق و اختيار «إِلاّ بِإِذْنِ اللّه‏ِ»مگر با موافقت مشيت الهى و اذن تكوينى حق، و الاّ اذن تشريعى كه نسبت به تمام نفوس شده و امريه صادر شده.
«وَيَجْعَلُ الرِّجْسَ»ضمير «يجعل» به اللّه‏ برمى‏گردد مطابق سياهى قرآن كه به ياء قرائت شده، و «رجس» پليدى است و رجس اقسامى دارد: نجاسات ظاهريه، افعال قبيحه، اخلاق رذيله، عقايد فاسده، عذاب دنيوى و اخروى، غضب الهى. و كسانى كه از جميع ارجاس مصون و محفوظ بودند اهل بيت رسول اللّه‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بودند: «إِنَّما يُرِيدُ اللّه‏ُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»[3]، و جميع مراتب رجس، «عَلَى الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ». گذشت كه عقل دو معنى دارد: يكى، مقابل جنون كه از شرايط عامه تكليف است و ديوانه رجسى ندارد و ديگر، مقابل جهل، آن هم جهل مقابل علم، بلكه به معنى حمق و نَكْرا و مكر و شيطنت كه جميع كفار و مشركين و معاندين و مخالفين و ارباب ضلالت دارند ولو بر حسب ظاهر بعضى از آن‏ها محكوم به طهارت باشند لكن در باطن انجس من الكلب هستند و جعل الهى به واسطه آن خباثت باطنيه و عناد و عصبيت و كبر و نحوستى[است] كه در آن‏ها بود.
--------------------------------------------------------
[1] .  آنچه قطع مى‏كنيد از درخت خرما يا وا مى‏گذاريد ايستاده بر ريشه‏هاى آن‏ها پس به اذن خداى متعال است. سوره حشر: آيه 5 .
[2] .  اى خداو مولاى من! تو حكمى را بر من مقرر كردى كه من در آن از هواى نفس خود پيروى كردم و خود را از وسوسه دشمن كه گناه را در نظرم زيبا جلوه داده بود، حفظ نكردم، پس او مرا در اين پيروى از هواى نفس فريب داد و قضاى آسمانى نيز او را در اين امر كمك كرد تا اينكه من در اين كار از برخى از حدودت پا فراتر نهاده و با برخى از دستورهايت مخالفت كردم. مصباح المتهجّد: ص585، و اقبال الأعمال: ج3، ص333 با اندكى اختلاف.
[3] .  و جز اين نيست اراده فرموده خداوند متعال كه ببرد و دفع كند رجس و پليدى را از شما اهل بيت و پاك و پاكيزه كند شما را پاك كردنى. سوره احزاب: آيه 33 .

نوشتن دیدگاه