84   «وَقالَ مُوسى يا قَوْمِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللّه‏ِ فَعَلَيْهِ تَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُسْلِمِينَ»
ترجمه :
84. و فرمود حضرت موسى: اى قوم من! اگر هستيد ايمان آورده‏ايد به خداوند متعال پس بر او توكل كنيد اگر هستيد مسلمين.
تفسير :
«وَقالَ مُوسى يا قَوْمِ» اين جمله يكى از شواهدى است كه در آيه قبل گفتيم اقرب است كه مرجع ضمير «قَوْمِهِ» موسى است نه فرعون، بلكه شاهد ديگرى هم داريم كلام فرعونيان به فرعون:«أَ تَذَرُ مُوسى وَقَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِى الْأَرْضِ»[1].
و كسره «قَوْمِ» به جاى ياء متكلم است و گفتند سقوط ياء در خطاب افصح است «إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللّه‏ِ»كه خدا را قادر متعال مى‏دانيد كه دفع شر فرعونيان را از شما مى‏كند و آن‏ها را هلاك مى‏فرمايد و شما را در مساكن و اراضى آن‏ها حكم‏فرما مى‏كند.
[معناى توكل و انواع توحيد]
«فَعَلَيْهِ تَوَكَّلُوا» «توكل» واگذارى و اتكال امر است به خدا و اين صفت حميده از روى ايمان به توحيد افعالى پيدا مى‏شود، چون مكرر اشاره شد كه پنج قسم توحيد داريم:
توحيد ذاتى، كه مثل و مانند و عديل و نظير و شبيه و ضدى و نِدّى از براى او نيست و ذات واجب الوجودى صرف الوجود است تركيب در او راه ندارد، نه خارجى و نه ذهنى و نه وهمى.
و توحيد صفاتى، كه صفات كماليه عين ذات اوست، صفات زايد بر ذات نيست. و توحيد افعالى، كه آنچه در عالم اتفاق افتد تا مقرون به مشيت حق نباشد محال است تحقق پيدا كند. و توكّل از اين ايمان پيدا مى‏شود كه تمام اسباب را كنار گذارده و فقط مسبب الاسباب را مؤر بدانند.
و توحيد عبادتى، كه شريك بر او در عبادت نگيرد كه مفاد كلمه طيّبه لا إله إلااللّه‏ است.
و توحيد نظرى، اميدش و رجايش و خوفش و نظرش به او باشد و بس.
«إِنْ كُنْتُمْ مُسْلِمِينَ» «مسلم» از ماده تسليم تقديرات و قضاى الهى باشد، زيرا هر چه تقدير شده عين صلاح و موافق با حكمت است و البته خواهى نخواهى مى‏شود.
-------------------------------------------------------
[1] .  آيا وا مى‏گذارى موسى و قوم او را تا اينكه فساد كنند در روى زمين؟ سوره اعراف: آيه 127 .

نوشتن دیدگاه