188   « قُلْ لا أَمْلِكُ لِنَفْسِى نَفْعاً وَلا ضَرّاً إِلاّ ما شاءَ اللّه‏ُ وَلَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَما مَسَّنِىَ السُّوءُ إِنْ أَنَا إِلاّ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ لِقَوْمٍ يُؤمِنُونَ»
ترجمه :
188. بفرما به آن‏ها كه من مالك خود نيستم نه جالبِ نفعى و نه دافعِ ضررى، مگر آنچه بخواهد خداوند و اگر بودم كه مى‏دانستم غيب را هرآينه طلب زيادتى در اعمال خير مى‏كردم و هرآينه هيچ سوء و ضررى به من اصابه نمى‏كرد. نيستم من مگر انذار كننده از عذاب الهى و بشارت دهنده به مثوبات خداوندى از براى قومى كه ايمان مى‏آورند.
مسئله مشكله:
[ چه كسانى علم غيب دارند ؟ ]
در موضوعِ علمِ غيب آيات به نظر بدوى مختلف است در اينكه غير از خداوند علم غيب دارد يا نه از بعض آيات استفاده مى‏شود كه غير خدا هم علم غيب دارد، مثل آيه شريفه «عالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلى غَيْبِهِ أَحَداً * إِلاّ مَنِ ارْتَضى مِنْ رَسُولٍ»[1]. و بسيارى از آيات منحصر مى‏كند علم غيب را به خدا و در بعض آيات فقط بيان مى‏كند كه خداوند عالم به غيب هست ولى انحصار را نمى‏رساند، و حلّ اين مشكل اين است كه غيب مقابل شهود است و بر خداوند چيزى غايب نيست، چنانچه يكى از اسماى الهى شهيد است ، «لأنه لا يغيب عنه شيء »[2].
بناءً على هذا مراد از غيب آنچه بر خلق مستور است و علم به آن‏ها ندارند خداوند عالم است و البته علم الهى كه به همه چيز تعلق گرفته، اقسامى دارد ؛ آن علومى كه مختص به ذات اقدس اوست منحصر به او مى‏باشد آياتى كه دلالت بر انحصار دارد، مثل اين آيه [ كه ] راجع به‏اين قسمت است.
و اما علومى كه افاضه به خلق شده چند قسم است: يك قسم مستند به حواس ظاهريه است به چشم ديده مى‏شود، به گوش شنيده مى‏شود و ساير قواى ظاهريه. و يك قسم مستند به ادله و براهين عقليه و نقليه است و اين دو قسم از عنوان غيب خارج است، چون بر هر كس ممكن است تحصيل علم به آن يا به حسّ ظاهرى يا به دليل و برهان علمى. و اما يك قسم است كه بايد به طريق وحى و الهام افاضه شود اين جزو علم غيب است، چون بر ديگران وسايل معرفت به آن فراهم نيست و اين علمِ غيب را انبيا و ائمّه عليهم‏السلام دارا بودند، لذا مى‏فرمايد: «إِلاّ مَنِ ارْتَضى مِنْ رَسُولٍ».
اشكال:
ائمّه عليهم‏السلامكه به آن‏ها وحى منقطع شده بود ؟
جواب:
آن‏ها هم به طريقِ غير عادىِ خداوند يا به افاضه رسول يا امام سابق افاضه فرموده، پس بناءً على هذا مى‏توان گفت كه انبيا و ائمّه، بلكه بسيارى از اوتاد كه مورد الهامات ربوبى هستند عالم به غيب نيستند نسبت به آنچه مختص به خداست، زيرا به آن‏ها افاضه نشده و عالم به غيب هستند نسبت به آنچه افاضه شده. هذا ما عندنا و اللّه‏ العالم.
«قُلْ لا أَمْلِكُ لِنَفْسِى نَفْعاً وَلا ضَرّاً»، زيرا از افعال مختصه به خداست، مثل خلق و رزق و إماته و احيا و عزّت و ذلت و غنا و فقر كه در توحيد افعالى بيان شده.
«إِلاّ ما شاءَ اللّه‏ُ»؛ اگر اراده او تعلق گرفته احدى قدرت بر دفعش ندارد و اگر تعلق نگرفته تمام خلق عاجز در انجام آن هستند و ايجاد آن.
«وَلَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ»؛ بيش از آنكه به من وحى فرموده «لاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ» كه به شما ابلاغ مى‏كردم و طبق آن عمل مى‏نمودم.
«وَما مَسَّنِىَ السُّوءُ»كه خداوند بيش از آنكه حفظ فرموده و دستور داده اگر دستور داشتم جلوگيرى مى‏كردم فقط تابع وحى و دستور هستم، چنانچه بسيارى از اهل مدينه در مكه از آن حضرت تقاضاى تشريف‏فرمايى به مدينه كردند كه آنجا ما شما را يارى مى‏كنيم و از اذيات قريش نجات پيدا مى‏كنى، حضرت مى‏فرمود: من منتظر وحى الهى هستم تا امر او نرسد نمى‏توانم حركت كنم. «إِنْ أَنَا إِلاّ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ»فقط مأمور به انذار و تبشير هستم آن‏هم «لِقَوْمٍ يُؤمِنُونَ».
-----------------------------------------------------------
[1] .  خداوند، عالم به غيب است، پس ظاهر نمى‏فرمايد بر غيب خود احدى را مگر كسى كه مشمول رضاى حق باشد. سوره جن: آيه 26 ـ 27 .
[2] .  مجمع البحرين: ج3، ص81 ، ماده « شهد » .

نوشتن دیدگاه