157   « الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِىَّ الْأُمِّىَّ الَّذِى يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِى التَّوْراةِ وَالاْءِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ ويُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلالَ الَّتِى كانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِى أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»
ترجمه :
157. كسانى كه متابعت مى‏كنند آن پيغمبرى كه ، آن نبىِّ امّى است آن كسى كه نام مباركش مكتوب نزد آن‏هاست در تورات و انجيل ، امر مى‏فرمايد آن‏ها را به كارهاى نيك و نهى مى‏كند از اعمال بد و حلال مى‏كند بر آن‏ها چيزهاى پاكيزه و حرام مى‏كند بر آن‏ها چيزهاى پليد را و برمى‏دارد از آن‏ها تكاليف سنگين و سخت و غل‏هايى كه بر گردن آن‏ها بار بود پس كسانى كه به او ايمان آورند و دفع شرّ اعدا را از او بكنند و او را يارى كنند و متابعت كنند آن نورى كه نازل شده با او ، اين‏ها خود آن‏ها رستگاران هستند.
تفسير :
«الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ» ممكن است بلكه بعيد نيست كه اين جمله مستقله باشد مربوط به آيه قبل نباشد و مبتدا باشد و خبرش « أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ » و يا راجع به اهل كتاب يهود و نصارا ، كه در عصر نبى اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بودند . و محتمل است صفات باشد از براى جمله اخيره در آيه قبل : «وَالَّذِينَ هُمْ بِآياتِنا يُؤمِنُونَ» . و جزو بشاراتى است كه تمام انبيا مأمور بودند كه خبر به امت خود دهند به نبوت حضرت رسالت صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ، چنانچه مفاد آيه شريفه است : «وَإِذْ أَخَذَ اللّه‏ُ مِيثاقَ النَّبِيِّينَ...»إلى قوله تعالى: «وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشّاهِدِينَ» . شرحش گذشت[1] ولى احتمال اول اقرب است.
[ معرفى رسول اكرم در اين آيه ]
«الرَّسُولَ» الف و لام عهد است ؛ يعنى وجود مقدس محمد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله پيغمبر اسلام . سپس او را معرفى مى‏فرمايد: «النَّبِىَّ الْأُمِّىَّ» مكرر گفته‏ايم كه مقام نبوت دون مقام رسالت است هر رسولى نبى هست ، ولى هر نبيى لازم نيست رسول باشد كه مأمور به تبليغ نباشد ، چنانچه پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود:
«كنتُ نبيّاً وآدم بين الماء والطين»[2]. كه در همان عالم نورانيت ، مقام نبوت را دارا بود لكن مأمور به دعوت نبود تا پس از چهل سال مبعوث به رسالت شد . بنابراين كلمه « الرسول » كافى بود .
[ مراد از نسبت « امى » به پيامبر چيست ؟ ]
نكته اينكه فرمود النبى الاُمّى ، چيست ؟
[ جواب : ] و آن اين است كه مجرد «الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ»كافى نبود زيرا معلوم نبود ، كدام يك از رسولان را اراده كرده لذا معرفى مى‏فرمايد آن را به اين جمله . و لقب « أُمّى » براى آن حضرت از باب انتساب به مكه است ، كه أُمّ القرى نام نهادند ، چنانچه مى‏گويى : المكي المدني التّهامي . و هر كس از هر بلدى باشد انتساب به آن بلد مى‏دهند : اصفهانى، تهرانى، شيرازى و غير اين‏ها ، نه آنكه بعضى مفسرين توهم كردند : يعنى بى‏سواد . و بر طبق آنچه گفتيم خبر هم داريم.
يكى ديگر از معرفى‏هاى او : «الَّذِى يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِى التَّوْراةِ وَالاْءِنْجِيلِ» [ است ] . بشاراتى كه در كتب عهد قديم و جديد به وجود مقدس او داده شده متجاوز از 60 مورد است كه ما يك قسمت مهم آن‏ها را در كلم الطيب متذكر شده‏ايم . مراجعه فرماييد[3].
ديگر از معرفى‏هاى او : «يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ»
[ است ] . دو ركن بزرگ اسلام ، امر به معروف و نهى از منكر است كه فرمود:
«ما أعمالُ البِرّ كلّها والجهاد في سبيل اللّه‏ عند الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر إلاّ كَنَفْثَةٍ في بحرٍ لُجِّيٍّ»[4].
و « معروفى » نبود كه حضرتش امر نفرموده باشد و منكرى نبود كه نهى نكرده باشد لكن بدبختانه در دوره ما ، چنانچه خود حضرتش خبر داد ، امر به منكر مى‏كنند و نهى از معروف.
ديگر از معرفى‏هاى او : «وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ» [ است  ]كه هر چيز پاكيزه‏اى را براى آن‏ها حلال فرموده و هر چيز خبيثى را بر آن‏ها حرام نموده ، غاية الامر در بعض موارد تخطئه عرف فرموده كه چيزهايى كه در نظر عرف ، طيب است فرمود خبيث است ؛ مثل لحم خنزير و خمر و دختران ارامنه و مسيحى‏ها . و چيزهايى كه در نظر آن‏ها پليد است فرمود طيب است ؛ مثل آب كر ، كه به قول آن‏ها داراى ميكرب است و بعض افراد مسلمين ، مثل حمال و آشپز و تون‏تاب[5] ، كه آن‏ها را كثيف مى‏دانند ، فرمود پاك و طيب است.
ديگر از معرفى‏هاى او : «وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلالَ الَّتِى كانَتْ عَلَيْهِمْ»[ است ] . « اصر » به معناى ضيق و امور طاقت‏فرسا كه تحمل آن بسيار مشكل باشد ، كه در امم سابقه مخصوصاً در بنى اسرائيل بوده ، از كيفيت تطهير بعض نجاسات و كيفيت ذبايح و اجتناب از زن‏ها در مدت حيض و غير اين‏ها . و « اغلال » جمع غلّ به معنى جلوگيرى از بسيارى از نعم و فيوضات ، چنانچه در مورد « تيه » فرمود: «فَإِنَّها مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَتِيهُونَ فِى‏الْأَرْضِ»[6] . و مثل منع از صيد در يوم سبت [ = روز شنبه ] كه مى‏فرمايد در چند آيه بعد كه بيايد : «إِذْ تَأْتِيهِمْ حِيتانُهُمْ يَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَيَوْمَ لا يَسْبِتُونَ لاتَأْتِيهِمْ»[7] و غير اين‏ها.
«فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ» نتيجه متابعت او اين است كه كسانى كه از اهل كتاب و غير اين‏ها ايمان بياورند به اين رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله .
«وَعَزَّرُوهُ» . يا به معنى تعظيم و احترام است يا به معنى جلوگيرى و منع دشمنان ، آنكه به او اذيتى وارد نكنند «وَنَصَرُوهُ»و او را يارى كنند در هر حالى : در مورد جهاد با كفار و مشركين و كمك دهند در اجراى احكام اسلام و اعلاى كلمه و ساير وظايف.
[ مراد از نور چيست ؟ ]
«وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِى أُنْزِلَ مَعَهُ» .
مراد از نور ممكن است قرآن مجيد باشد كه بر او نازل شده كه به احكام آن عمل كنند و به هدايت آن هدايت و به انذار آن متقى و پرهيزكار گردند . و ممكن است مراد اوصياى طيّبين [ = پاك ] او باشند كه به جعل الهى منصوب شدند و هر دو معنى برگشتش به يك چيز است ، زيرا متابعت قرآن متابعت عترت است و متابعت عترت متابعت قرآن است و اين دو از هم جدا نمى‏شوند تا وارد بر پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آلهشوند سر حوض كوثر ، چنانچه در حديث ثقلينِ متواتر بين فريقين ، فرمود كه اين دو امانت آن حضرت هستند .
«أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»خبر « الَّذينَ » است ؛ رستگارى دنيا و آخرت را درك خواهند كرد.
والحمد للّه‏ أولاً و آخراً و ظاهراً و باطناً ، و صلّى اللّه‏ على سيّدنا محمّدٍ و آله الطاهرين[8]
--------------------------------------------------
[1] .  ر . ك : همين تفسير ، ج4 ، ذيل تفسير آيه 81 سوره آل عمران.
[2] .  من پيامبر بودم ، در حالى كه هنوز آدم بين آب و گل بود ، يعنى به طور كامل آفريده نشده بود . مناقب آل ابى طالب : ج1 ، ص266 ؛ عوالى اللآلى : ج4 ، ص121 ، ح200 و بحار الأنوار : ج16 ، ص402 ، ح1 .
[3] .  ر . ك : الكلم الطيب : ص284 به بعد .
[4] .  تمام كارهاى نيكو و جهاد در راه خدا در مقابل امر به معروف و نهى از منكر ، جز مانند مقدر آب دهان [ = چونان قطره‏اى ] است در درياى موّاج و بزرگى . نهج البلاغة : ص 720 ، حكمت 374 ؛ بحار الأنوار : ج 97 ، ص 89 ، ح 70 و جامع السعادات : ج 2 ، ص 36 .
[5] .  شخصى كه براى گرم شدن آب خزانه ، آتش خانه حمام را با مواد سوختى روشن و گرم كند . فرهنگ بزرگ سخن . واژه « تون تاب » .
[6] .  پس از مخالفت آن‏ها ، ارض مقدسه بر آن‏ها حرام شد ، چهل سال سرگردان باشند در زمين . سوره مائده: آيه 26.
[7] .  آن گاه كه روز شنبه آنان ، ماهى هايشان روى آب مى‏آمدند و روزهاى غير شنبه به سوى آنان نمى‏آمدند . سوره اعراف : آيه163 .
[8] .  تا اينجا جلد پنجم نسخه چاپ تهران در حيات مؤلف ، به پايان مى‏رسد كه به دليل حجم اضافات و تحقيقات و اصلاحات مؤسسه در جلد هشتم [ چاپ جديد ] قرار گرفته است .

نوشتن دیدگاه