146   « سَأَصْرِفُ عَنْ آياتِىَ الَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ فِى الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَإِنْ يَرَوْا كُلَّ آيَةٍ لا يُؤمِنُوا بِها وَإِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الرُّشْدِ لا يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً وَإِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الْغَىِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَكانُوا عَنْها غافِلِينَ»
ترجمه :
146. زود باشد كه برگردانم از آيات خود كسانى را كه تكبر كردند در روى زمين بدون حق و اينكه هر چه مشاهده كردند از هر آيت ايمان نياوردند به آن و اگر ببينند راه رشد و صلاح را نمى‏گيرند آن را راه خود و اگر ببينند راه غَىّ و ضلالت را مى‏گيرند راه خود . و اين عمل براى اين است كه تكذيب آيات ما را نمودند و خود را از آن آيات به غفلت انداختند.
تفسير :
[ در معناى « صَرْف » و روگردانى از آيات الهى ]
«سَأَصْرِفُ عَنْ آياتِىَ» در معناى مراد از اين آيات و كيفيت صرف متكبرين از آن‏ها مفسرين اختلاف زيادى كردند : تقريباً پنج وجه گفتند ، هر كدام يك وجهى اختيار كردند ؛ مثل ابى على جبائى[1] و قاضى[2] و غير اين‏ها . و آنچه به نظر اقرب و مناسب با ظاهر آيه شريفه است اين است كه آياتى كه در اين جمله است عنايات و تفضلات و تأييدات و نصرت‏هايى است كه خداوند به مسلمين در عصر نبى اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آلهمرحمت فرموده : فقير بودند غنى فرمود، ذليل بودند عزيزشان كرد، با يكديگر مخالف و دشمن بودند رئوف و مهربان شدند، با عده كمى بدون اسباب و اسلحه بر كفار و مشركين غلبه كردند، در ضلالت بودند هدايت فرمود و غير اين‏ها كه در آيات شريفه اشاره دارد . و منكرين از مشركين و اهل كتاب با آن ثروت و عِدّه و عُدّه و قدرت و عزتى كه داشتند ذليل و مغلوب و هلاك و خوار و خفيف و دشمن با يكديگر شدند . لذا مى‏فرمايد آنچه آن‏ها داشتند از آن‏ها گرفتيم و به مؤنين داديم.
«الَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ فِى الْأَرْضِ» آن قدر كبر و نخوت داشتند كه اگر مى‏خواستند وارد منزلى شوند و باب منزل كوتاه بود حاضر نبودند سر خم كنند ، و اگر چيزى از دست آن‏ها روى زمين مى‏افتاد حاضر نبودند خم شوند و بردارند و امثال اين‏ها . خداوند آن‏ها را آن قدر ذليل كرد كه مشركين « طلقاء رسول اللّه‏ »[3] شدند در فتح مكه و اهل كتاب حاضر به اداى جزيه شدند با كمال خفت.
«بِغَيْرِ الْحَقِّ» بدون حقّ تكبر ، و مدركى و دليلى براى عظمت خود نداشتند و غير از ضلالت و گمراهى و شرك و هزارها عيوب ، چيزى در آن‏ها نبود.
«وَإِنْ يَرَوْا كُلَّ آيَةٍ لا يُؤمِنُوا بِها» از معجزات و آيات شريفه قرآن و عنايات حق نسبت به مؤنين هر چه مشاهده مى‏كردند ايمان به آن نمى‏آوردند.
«وَإِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الرُّشْدِ لا يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً» آنچه پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله آن‏ها را راهنمايى و هدايت مى‏فرمود اعتنايى نمى‏كردند «وَإِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الْغَىِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً» هر راه فساد از فسق و فجور ، مثل زنا و شرب و قتل و غارت و ظلم
و تعدى بود طريقه خود مى‏گرفتند و مشى مى‏كردند «ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِآياتِنا»تكذيب انبيا كردند و معجزات آن‏ها را حمل به سحر كردند و آن‏ها را مجنون و كذّاب و ساحر شمردند «وَكانُوا عَنْها غافِلِينَ» به اينكه اعراض كردند و گوش به فرمايشات آن‏ها ندادند و خود را در غفلت و جهالت و ضلالت انداختند.
-----------------------------------------------------------------
[1] .  ابوعلى جبائى : وى ابو على محمد بن عبدالوهاب بن سلام بن خالد بن حمران بن ابان مولا [ غلام يا هم‏پيمان ] عثمان بن عفان است و بر فرزندش ، ابو هاشم عبدالسلام بن محمد هم جبائى اطلاق مى‏شود . هر دو از رهبران معتزله‏اند و نوشته‏ها و گفته‏هايى بر طبق مذهب اعتزال دارند . در كتب كلامى آرا و ديدگاه‏هاى آن دو به فراوانى ذكر شده است . وفات ابوعلى جبائى در 303 و فرزندش ابو هاشم در 321 هجرى قمرى است . گفته شده قبر آن دو در بغداد است ، ولى ابن نديم مى‏گويد : ابو هاشم جنازه پدرش را به « جبا » برد و در آنجا به خاك سپرد . فيروزآبادى مى‏گويد : جُبى ـ به ضم و قصر ـ ناحيه‏اى در خوزستان است كه ابو على و فرزندش ابو هاشم از آنجا برخاسته‏اند . الكنى والألقاب : ج2 ، ص140 .
[2] .  قاضى بيضاوى : قاضى ناصر الدين عبداللّه‏ بن عمر بن محمد بن على فارسى اشعرى شافعى ، مفسر متكلم واصولى ، صاحب تفسير موسوم به « انوار التنزيل » است كه آن در واقع پيراسته « كشاف » زمخشرى است . كتاب‏هاى ديگر او عبارتند از : لب اللباب ، طوالع ، منهاج ، شرح المصابيح و . . .  . در تبريز به سال 685 درگذشت . همان : ج2 ، ص111 .
[3] .  آزاد شدگان رسول خدا  صلى‏الله‏عليه‏و‏آله .

نوشتن دیدگاه