137   « وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَمَغارِبَهَا الَّتِى بارَكْنا فِيها وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى عَلى بَنِى إِسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا وَدَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَما كانُوا يَعْرِشُونَ»
ترجمه :
137. و به ميراث داديم آن قومى [= بنى اسرائيل] را آن كسانى كه بودند مستضعف و تحت سيطره فرعونيان ، مشارق زمين و مغارب آن را آن زمينى كه بركت داده بوديم در آن . و تمام شد كلمه پروردگار تو كه بهترين كلمات بود بر بنى اسرائيل به واسطه آنكه صبر كردند بر اذيت‏هاى فرعونيان و از بين برديم آنچه را بودند درست مى‏كردند [و مى‏ساختند] فرعون و قوم او و آنچه را بودند ساختمان مى‏كردند.
تفسير :
[ مالكيت بنى اسرائيل بعد از هلاكت فرعونيان ]
«وَأَوْرَثْنَا» تعبير به « ميراث » براى اين است كه اموال مورّث از منقول و غير منقول و حقوق ، به مجرد موت از ملك او خارج مى‏شود و منتقل به وارث مى‏گردد و فرعون و قوم او بعد از غرق و هلاكت آنچه دارا بودند از ملكيت آن‏ها خارج شد و خداوند براى بنى اسرائيل مباح و حلال فرمود جميع اراضى و عمارات و اندوخته‏هاى آن‏ها را به قرينه كلمه « و أورثنا » كه مى‏فرمايد : ما ارث داديم آن‏ها را «الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ» . تعبير به « استضعاف » براى اين است كه بنى اسرائيل بالذات ضعيف نبودند و عِدّةً و عُدّةً و قوّةً و نيروى آن‏ها برجا بود لكن فرعونيان به واسطه قهر و غلبه كه داشتند اين‏ها را ضعيف كردند و بر آن‏ها مسلط شدند ، چنانچه در جاى ديگر مى‏فرمايد: «وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِى الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ»[1] .
«مَشارِقَ الْأَرْضِ وَمَغارِبَهَا»مراد تمام صفحه كره نيست ، زيرا بنى اسرائيل اولاً ، همچه توسعه پيدا نكردند و ثانياً ، در سيطره فرعون نبود تا به ميراث به آن‏ها منتقل شود بلكه مراد مدائن [ وشهرهايى ] بود كه فرعون تصرف كرده بود و بيت المقدس و شام به قرينه «الَّتِى بارَكْنا فِيها» كه بركات الهى در آن‏ها زياد بود ، از ثمار و حبوب و اشجار و مساعدت هوا و نزول امطار و محل اقامه انبيا و غير اين‏ها.
«وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى عَلى بَنِى إِسْرائِيلَ» ممكن است مراد از « كلمه » وعده‏اى بود كه به آن‏ها داده شده بوده كه در آيات قبل ذكر شد : «قالَ عَسى رَبُّكُمْ أَنْ يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ وَيَسْتَخْلِفَكُمْ فِى الْأَرْضِ)[2] . و ممكن است مراد رسالت موسى و نزول تورات و بيان احكام ، كه راه هدايت براى آن‏ها از هر جهت تمام شد ، چنانچه در وصف تورات مى‏فرمايد: «وَكَتَبْنا لَهُ فِى الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَىْ‏ءٍ مَوْعِظَةً وَتَفْصِيلاً لِكُلِّ شَىْ‏ءٍ»[3]شرحش بيايد ـ ان شاء اللّه‏ تعالى.
«بِما صَبَرُوا» « صبر » بنى اسرائيل اين بود كه با اينكه در منتها درجه فشار و سختى بودند ايمان به فرعون نياوردند و اقرار به الوهيت او نكردند و تحمل مشاق نمودند ، چنانچه مؤن بايد در هر حالى كه هست دست از ايمان برندارد ولو گوشت بدن او را قطعه قطعه كنند و در آتش بسوزانند ، «إلاّ مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالاْءِيمانِ»[4] راجع به قصه عمار.
«وَدَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ» « دمّر » در اصل دخول در منزل غير است بدون اذن و اجازه ، چنانچه در حديث است از پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله : «مَن دمّرَ على مُؤمِنٍ في منزله بغير إذنه فدمُهُ مُباحُ للمؤن»[5].
و در اينجا كنايه از هلاكت كه بلاى غرق دفعةً بدون توجه آن‏ها وارد شد و تمام آن‏ها را هلاك نمود و چون هلاك شدند تمام اعمال آن‏ها و ظلم‏ها و اذيت‏هاى آن‏ها از بين رفت و بنى اسرائيل نجات پيدا كردند . و تفسير « ما كان يصنع » به اندوخته‏هاى آن‏ها ، خلاف ظاهر است ، زيرا اندوخته‏هاى آن‏ها همراه آن‏ها نبود كه در دريا غرق شود و از بين رود بلكه در منازل آن‏ها محفوظ بود و بنى اسرائيل تصرف كردند.
[ بيان معناى « عرش » ]
«وَما كانُوا يَعْرِشُونَ» از براى « عرش » معانى است : عرش اعظم الهى ، كه به اصطلاح حكما فلك غير مُكَوْكِب[6] و فلك اطلس مى‏نامند . و محيط به كرسى است كه تعبير به فلك ثوابت مى‏كنند . و كرسى ، محيط به جميع سماوات و أرض و « ما فيها و ما بينهما »ست : «وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمواتِ وَالْأَرْضَ»[7] . و به معنى داربست است كه براى انگور و كَرْم [ = درخت انگور ] آن مى‏زنند : «جَنّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشاتٍ»[8] به اين معنى تفسير شده . و به معنى سقف عمارات مرتفعه هم آمده است و در اينجا به معنى ساختمان است.
اشكال:
عمارت‏هاى آن‏ها و بيوتات آن‏ها هم در تصرف بنى اسرائيل آمد از بين نرفت.
جواب:
فرمود « يعرشون » به صيغه مضارع نه ماضى ؛ يعنى ساختمان‏ها كه در [ آن ] مُقام [ = ساكن ] بودند و مشغول بودند به هلاكت آن‏ها از بين رفت كه يكى از مصاديق آن‏ها دستور فرعون بود به هامان : «فَأَوْقِدْ لِى يا هامانُ عَلَى الطِّينِ فَاجْعَلْ لِى صَرْحاً لَعَلِّى أَطَّلِعُ إِلى إِلهِ مُوسى»[9].
-------------------------------------------------------------
[1] .  و ما اراده كرده‏ايم كه منت بگذاريم بر كسانى كه آن‏ها را تضعيف كردند در زمين و آن‏ها را پيشوايان قرار دهيم و قرار دهيم آن‏ها را وارثِ ديگران . سوره قصص: آيه 5.
[2] .  موسى گفت : اميد است كه پروردگارتان دشمن شما را هلاك كند و شما را روى زمين جانشين آنان سازد . سوره اعراف : آيه 129 .
[3] .  و در الواح [ تورات ] براى او در هر موردى پندى و براى هر چيزى تفصيلى نگاشتيم . سوره اعراف : آيه145 .
[4] .  مگر آن كس كه مجبور شده ولى قلبش به ايمان اطمينان دارد . سوره نحل: آيه 106.
[5] .  هر كس به منزل مؤمنى بدون اجازه او وارد شود پس [ ريختن ] خونش براى مؤمن مباح و حلال است . من لا يحضره الفقيه : ج4 ، ص104 ، ح5192 ؛ مجمع البحرين : ج3 ، ص303 ، واژه « دمر » و جامع أحاديث الشيعة : ج26 ، ص13 ، ح29 .
[6] .  فلك بى كوكب و ستاره .
[7] .  كرسىّ او آسمان‏ها و زمين را در برگرفته . سوره بقره : آيه 255 .
[8] .  باغ هايى كه به توسط داربست‏ها نصب مى‏شود مثل باغ انگور و باغ‏هايى بدون داربست كه به تنهايى استقامت دارند . سوره انعام: آيه 141.
[9] .  اى هامان ! از گل براى من عمارتى مرتفع بنا كن شايد از خداى موسى اطلاعى پيدا كنم . سوره قصص: آيه 38.

نوشتن دیدگاه