34   « وَلِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَلايَسْتَقْدِمُونَ»
ترجمه :
34. و از براى هر جماعتى مدتى است ، پس زمانى كه مدّت آن‏ها رسيد تأخير نمى‏افتد ساعتى و جلو هم نمى‏افتد از براى آن‏ها.
تفسير :
[ هر چيزى مهلت و اجلى دارد ]
«وَلِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ» مراد از « اجل » اگر مرگ باشد كه مدت عمر هر كسى در دفتر الهى ثبت است حتى نفس كشيدن آن‏ها محدود و معين است وقتى به انتها رسيد مرگ او را دررسد و كسى نمى‏داند جز ذات اقدس ربوبى : «وَماتَدْرِى نَفْسٌ بِأَىِّ أَرْضٍ تَمُوتُ»[1]، چه آجال حتمى باشد و چه مُعَلّقى ، زيرا خداوند مى‏داند مُعَلّقٌ عليه[2] واقع مى‏شود يا نمى‏شود، چه در لوح محفوظ ثبت شده باشد و چه در لوح محو و اثبات ، زيرا خدا مى‏داند محو مى‏شود يا اثبات مى‏شود . و اگر مراد مدت رياست و عنوان باشد ؛ مثل مدت سلطنت بنى اميّه و بنى عباس و ساير سلاطين ، مثل صفويه و قاجاريه زمانى كه مدت رسيد از اين عنوان خواهند افتاد . و از اين قبيل است ساير امور مثل غنا، فقر، عزت، ذلّت، صحت، مرض، نعمت، بلا ، هر چه كه بر هر قومى معين شده «فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ» ؛ يعنى انقضاى مدت شد و به سررسيد «لا يَسْتَأْخِرُونَ»نمى‏توانند عقب بيندازند و بر مدت خود اضافه كنند «ساعَةً»تعبير به ساعت نه به معنى اين است كه كمتر از ساعت بتوانند بلكه آنى نمى‏توانند با اينكه كمال جديت را مى‏كنند در عقب انداختن و در ابقاى مدت و توهّم مى‏كنند كه مى‏توانند «وَلايَسْتَقْدِمُونَ»اشاره به اين است كه اگر ديگران بخواهند اين‏ها را از بين ببرند تا مدت اين‏ها باقى است در علم الهى قدرت ندارند .
خلاصه اينكه اين‏گونه امور از تحت قدرت ممكنات خارج است حتى مسئله ايمان و كفر : «إِنَّكَ لا تَهْدِى مَنْ أَحْبَبْتَ وَلكِنَّ اللّه‏َ يَهْدِى مَنْ يَشاءُ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ»[3]، و اين موضوع منافات با تكليف ندارد كه قاتل بگويد : مدت عمر مقتول تمام شده بود . يا كفار بگويند : اگر خدا مى‏خواست ما ايمان مى‏آورديم . يا خيام بگويد:
مى خوردن من حق ز ازل مى‏دانست
گر مى نخورم علم خدا جهل بود
اين عقيده جبريه است . احكام تشريعيه تكليفيه مربوط به امور تكوينيه نيست و سلب اختيار نمى‏كند . خداوند مى‏دانست كه اين كافر به اختيار ايمان نمى‏آورد و اين قاتل به اختيار مرتكب قتل مى‏شود و خيّام به اختيار مى مى‏خورد . و چنانچه اين‏ها را مى‏دانست مى‏داند كه اين‏ها به جهنم مى‏روند و معذّب مى‏شوند . در جواب خيام بايد گفت : جهنم رفتن تو را هم حق ز ازل مى‏دانست گر جهنم نروى علم خدا جهل بود.
-------------------------------------------------------
[1] .  و نمى‏داند [ نفسى ] به كدام نقطه زمين اجل او مى‏رسد . سوره لقمان: آيه 34.
[2] .  اَجَل و وقت فرا رسيدن مرگ دو گونه است : يك قسم به هيچ وجهى تقديم و تأخيرى در آن رخ نمى‏دهد كه به آن اجل حتمى مى‏گويند و قسمى ممكن است با امورى تأخير بيفتد يا زودتر واقع شود ؛ مثلاً در روايات آمده است كه صله رحم موجب افزايش طول عمر است . از اين رو خداوند مى‏داند معلّقٌ عليه ، يعنى امرى كه اجل مَنوط و وابسته به آن است ، واقع مى‏شود يا نمى‏شود .
[3] .  به درستى كه تو نمى‏توانى هدايت كنى هر كه را بخواهى و لكن خداوند متعال هدايت مى‏فرمايد هر كس را كه مشيّتش تعلق بگيرد و او داناتر است به كسانى كه قبول هدايت مى‏كنند . سوره قصص: آيه 56.

نوشتن دیدگاه