157   « أَوْ تَقُولُوا لَوْ أَنّا أُنْزِلَ عَلَيْنَا الْكِتابُ لَكُنّا أَهْدى مِنْهُمْ فَقَدْ جاءَكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَهُدىً وَرَحْمَةٌ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَذَّبَ بِآياتِ اللّه‏ِ وَصَدَفَ عَنْها سَنَجْزِي الَّذِينَ يَصْدِفُونَ عَنْ آياتِنا سُوءَ الْعَذابِ بِما كانُوا يَصْدِفُونَ»
ترجمه :
157. يا مى‏گفتند كه اگر محققاً نازل مى‏شد بر ما كتاب ، هرآينه ما بيشتر هدايت مى‏شديم از طايفه يهود و نصارا . پس براى رفع عذر شما به تحقيق آمد شما را بيّنه واضحه كه قرآن باشد از جانب پروردگار شما و هدايت كننده و رحمت . پس كيست ظالم‏تر از كسى كه تكذيب كند به آيات الهى و اعراض كند از آن‏ها و اعتنا نكند . زود باشد جزا دهيم كسانى كه اعراض و تكذيب كردند و دفع نمودند آيات ما را به بدترين عذاب ، به سبب آنچه بودند اعراض و دفع مى‏كردند.
تفسير :
[ در بيان عذرهاى بى‏وجه و بهانه جويى مشركان به نزول قرآن ]
«أَوْ تَقُولُوا» عطف است به « أن تقولوا » در آيه قبل ؛ يعنى اگر قرآن نازل نشده بود مى‏گفتيد: «لَوْ أَنّا أُنْزِلَ عَلَيْنَا الْكِتابُ» ما كه فهممان زيادتر، ذكاوتمان بيشتر ، عقلمان كامل‏تر، ادراكمان بهتر از يهود و نصاراست ، اگر بر ما نازل مى‏شد كتاب «لَكُنّا أَهْدى مِنْهُمْ» ما بهتر هدايت مى‏شديم از اين دو طايفه يهود و نصارا.
اشكال:
بنابراين مفاد لازم مى‏آيد كه پيشينيان آن‏ها ، كه قبل از نزول قرآن بودند ، مى‏توانند به اين اَعذار معذور باشند و حجت بر آن‏ها نباشد و به عذاب الهى معذب نباشند.
جواب:
از زمان خلقت آدم تا آخرين روز دنيا حجت بر خلق تمام است ، هم حجت باطنيه ، كه عقل باشد كه رسول داخل است ، و هم حجت خارجيه ، كه انبيا و اوصياى انبيا باشند كه ، «لَوْ خَلَتِ الْأرْضُ مِنَ الحُجَّةَ لَسَاخَتْ بِأهْلِها »[1].
و مخصوصاً در اهل حجاز و بنى اسماعيل دين مقدس حضرت ابراهيم عليه‏السلام تا زمان بعثت خاتم النبيين صلى‏الله‏عليه‏و‏آله باقى بود حتى مأمور شد پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله كه متابعت كند ملت ابراهيم عليه‏السلام را : «ثُمَّ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً»[2] . و اوصياى حضرت ابراهيم عليه‏السلام در ميانه آن‏ها بودند تا زمان بعثت ، كه آخرين آن‏ها حضرت ابى‏طالب بود كه ودايع انبيا را سپرد خدمت حضرت رسالت صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ، چنانچه در بنى اسرائيل اوصياى حضرت عيسى عليه‏السلام بودند تا زمان بعثت . و اين كلمات هم ، عذرتراشى و بهانه‏جويى بود ، عذر موجه نبود . بر فرض قرآن هم نازل نشده بود پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بعد از بعثت و اقامه معجزه بر آن‏ها واجب بود ايمان بياورند و اين عذر نيست كه چرا بر ما كتاب نازل نشده . بسيارى از انبيا كتاب بر آن‏ها نازل نشده ، فقط اين چهار كتاب است : تورات موسى، زبور داوود، انجيل عيسى، قرآن محمّد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله . و اگر تعميم دهيم صحف آدم، شيث، نوح و ابراهيم را هم شامل شود هشت كتاب مى‏شود . ساير انبيا مثل اسماعيل، اسحاق، يعقوب، يوسف، لوط، شعيب، سليمان، يحيى، زكريا و هزارها انبياى ديگر كتاب نداشتند ، بلكه اولو العزم هم نبودند و واجب بوده بر آن‏ها متابعت از انبياى اولو العزم را كنند . و اگر اين عذر موجه بود هرآينه عجم را هم مى‏رسيد بگويند چرا بر ما كتاب نازل نشد ما كه به مراتب از اعراب دوره جاهليت در كمالات علمى و صنعتى بالاتريم و هرآينه حكما را مى‏رسيد بگويند به خيال خود كه ما اَعرفِ كلّ ناس هستيم، چرا بر ما كتاب نازل نشد ؟ و بالجمله ، نزول قرآن يك لطف و عنايتى بود كه خدا به اين امت داده و جلوگيرى از اين بهانه جويى‏ها.
«فَقَدْ جاءَكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ» كه اين هم يكى از اسامى قرآن است ، « بيّنه » ، چون حقايق را واضح و بيّن مى‏نمايد و حجت را بر خلق از هر جهت تمام مى‏كند تا قيامت .
«وَهُدىً وَرَحْمَةٌ» . اما هدايتش : «يَهْدِى لِلَّتِى هِىَ أَقْوَمُ»[3]، و اما رحمتش اشتمالش بر جميع نعم الهيه : «وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّه‏ِ لا تُحْصُوها»[4].
«فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَذَّبَ بِآياتِ اللّه‏ِ» ، چون بالاترين ظلم‏ها شرك به خداست : «إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ»[5] . به علاوه ظلم به نفس كه خود را مورد سخت‏ترين عذاب قرار دهد به علاوه ظلم به غير ، كه «وَصَدَفَ عَنْها» كه اعراض و دفع و منع باشد و نگذارند ديگران را كه هدايت شوند.
«سَنَجْزِى الَّذِينَ يَصْدِفُونَ عَنْ آياتِنا» خود را مهيّا كنند براى پاداش روز جزا «سُوءَ الْعَذابِ» آن عذاب سخت و شديد كه در ميان همه عذاب‏هاى قيامت سوء است «بِما كانُوا يَصْدِفُونَ» كه معلوم مى‏شود كه اين صَدَفِ [ = اعراض ] آن‏ها عذابش از شرك و تكذيب آيات سخت‏تر است.
----------------------------------------------------
[1] .  اگر زمين از وجود حجت الهى خالى باشد ، تمام اهلش را فرو مى‏برد . بصائر الدرجات : ص509 ، ح8 ؛ كافى : ج1 ، ص179 ، ح10 ؛ علل الشرائع : ج1 ، ص234 ، ح21 ؛ عيون اخبار الرضا عليه‏السلام : ج1 ، ص247 ، ح4 و بحار الأنوار : ج23 ، ص29 ، ح43 .  با اندكى اختلاف  .
[2] .  پس از آن مقامات وحى نموديم به سوى تو اينكه متابعت كن ملت ابراهيم را كه حنيف بود . سوره نحل: آيه 123.
[3] .  راهنمايى مى‏كند راهى را كه آن راه محكم‏ترين راه‏هاست . سوره اسراء: آيه 9.
[4] .  و اگر شماره كنيد نعمت خدا را ، احصا نمى‏توانيد كنيد . سوره ابراهيم: آيه 34، وسوره نحل: آيه 18.
[5] .  محققاً شرك هرآينه ظلم عظيمى است ، بسيار بزرگ است . سوره لقمان: آيه 13.

نوشتن دیدگاه