133   «وَرَبُّكَ الْغَنِىُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِكُمْ ما يَشاءُ كَما أَنْشَأَكُمْ مِنْ ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ آخَرِينَ»
ترجمه :
133. و پروردگار تو دارنده‏اى است صاحب رحمت اگر بخواهد شماها را ببرد و جاى شما بعد از شما آنچه را مى‏خواهد قرار دهد، همين نحوى كه شما را ايجاد فرمود از ذريّه قوم ديگران.
[ در معناى غنىّ و سعه رحمت ]
«وَرَبُّكَ الْغَنِىُّ» نوع حكما و علما « غنى » را از صفات سلبيه و به معنى بى‏نيازى گرفتند ؛ يعنى عدم احتياج ، چنانچه گفتند:
نه مركّب بود و جسم ، نه جوهر نه عرض   بى شريك است و معانى ، تو غنى دان خالق و در نصاب گويد :
چون غنى دان بى‏نيازى
ور به مد خوانى سرود[1]
لكن به عقيده اين‏جانب « غنى » از صفات ثبوتيه ذاتيه غير اضافيه است و اعظم صفات است به معنى دارندگى و دارايى است . شامل جميع صفات ذاتيه است : داراى علم، قدرت، حيات، اراده، عظمت، كبريايى و ساير صفات ربوبى است . بلى ، لازمه غنى بى‏نيازى است ؛ دارنده ، احتياج ندارد . و دليل بر اين مدعا اينكه ، فقر و احتياج امر عدمى است به معنى نيستى ، در مقابلش غنى امر وجودى است . در آيه شريفه هم مى‏فرمايد: «يا أَيُّهَا النّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللّه‏ِ وَاللّه‏ُ هُوَ الْغَنِىُّ»[2] ، زيرا غنى در مقابل فقر دارايى است ، بلكه همين آيه هم دلالت دارد ، چون توصيف فرموده : «ذُو الرَّحْمَةِ» ، زيرا صاحب رحمت مناسب با دارايى است و همين نحو كه در لغت استعمال شده در بى‏نيازى ، استعمال در دارندگى هم شده . احكامى كه بر غنى و فقير بار شده اغنيا و فقرا تمام به اين معناست ، حتى در نصاب ، كه استشهاد كرده بود در جاى ديگر مى‏گويد : غنى مالدار است و مسكين گدا[3] .
و اما رحمت به قدرى توسعه دارد كه از صفات بارزه حق در «بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» است كه شرح آن در تفسير بسمله اول سوره حمد مفصلاً ذكرشده[4] و در آيه شريفه «وَرَحْمَتِى وَسِعَتْ كُلَّ شَىْ‏ءٍ»[5]، و از قول ملائكه : «رَبَّناوَسِعْتَ كُلَّ شَىْ‏ءٍ رَحْمَةً وَعِلْماً»[6]، كه به قدر توسعه علم ، رحمت وسعت دارد .
در اول دعاى كميل [ آمده ]:
«اللهم إنّي أسألك برحمتك التي وسعت كلّ شيء»[7].
و در حديث است : رحمت صد جزء دارد يك جزء آن را خداوند در دنيا فرستاده كه به اين يك جزء محبت‏هاى به اولاد و آبا و امّهات و ارحام و افراد نسبت به يكديگر دارند ، و فرداى قيامت به اتمام رحمت نسبت به مؤنين رفتار مى‏شود[8] . و تعبير به صد جزء هم براى كثرت است نه اينكه محدود باشد.
«إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ» دنيا دار مَمَرّ [ = گذر ] است : بايد در هر زمانى يك دسته بروند و دسته ديگر جاى‏گير شوند.
ايكه در پشت زمينى همه وقت آن تو نيست
ديگران در رحم مادر و پشت پدرند
امير المؤنين  عليه‏السلامفرمود:
«الدنيا دار ممرّ و الآخرة دار مقرّ فخذوا من ممرّكم لمقرّكم و أخرجوا من الدنيا قلوبكم قبل أن يخرج منها أبدانكم»[9].
البته به موقع رسيدن اجل ، شما بايد برويد.
«وَيَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِكُمْ ما يَشاءُ» آنچه حكمت اقتضا كند و اراده حق تعلق گيرد «كَما أَنْشَأَكُمْ» « انشاء » ايجاد است و انشائات حق دو قسم است : تكوينى، ايجاد مخلوقات ؛ و تشريعى ، جعل احكام و قوانين . «مِنْ ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ آخَرِينَ» كه آبا و امّهات و اجداد و جدّات تا حضرت آدم و حوا و از اين طرف اولاد و احفاد [ = نوادگان ] تا آخر دنيا . و بالجمله ، دنيا سرايى است دو درب ؛ مثل گمركات از درب رحم وارد مى‏شوند و از درب قبر خارج مى‏شوند . و پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: «و السير بكم سريع»[10].
كه مفصلاً اين حديث را در مقدمه كتاب در باب وجوب تمسك به  قرآن شرح كرديم[11].
---------------------------------------------------
[1] .  اگر به صورت مد و كشيده ، يعنى « غنا » بخوانى به معناى سرود و آواز است . ر . ك : نصاب الصبيان : ص9
[2] .  اى گروه ناس ! شما محتاج و فقير الى اللّه‏ هستيد و خداوند متعال غنى بالذات است . سوره فاطر : آيه 15 .
[3] .  نصاب الصبيان : ص3 .
[4] .  ر.ك : همين تفسير : ج1 ، ص209 .
[5] .  و رحمت من وسعت دارد هر چيزى را . سوره اعراف: آيه 156.
[6] .  پروردگار ما ! وسعت داده‏اى هر شى‏ء را رحمت و علم . سوره غافر: آيه 7.
[7] .  بار خدايا ! همانا من از تو به رحمتت كه هر چيزى را فرا گرفته است مى‏خواهم . مصباح المتهجد : 584 .
[8] .  المعجم الكبير : ج19 ، ص417 ؛ روضة الواعظين : ص502 ؛ الطرائف فى معرفة مذاهب الطوائف : ص322 ؛ بحار الأنوار : ج4 ، ص183 ؛ مجمع الزوائد : ج10 ، ص214 ، و 385 و  كنز العمّال : ج3 ، ص97 .
[9] .  دنيا خانه گذر و آخرت خانه دايمى است پس ، از دنيايتان براى خانه ابدى خويشبرداريد و دلتان را از دنيا برگيريد پيش از آنكه بدن‏هاى شما از آن بيرون برده شود .امالى صدوق : ص289 ، ضمن ح5 و بحار الأنوار : ج91 ، ص90 ، ضمن ح1 .
[10] .  شما را تند مى‏برند . تفسير عياشى : ج1 ، ص13 ، ح1 ؛ كافى : ج2 ، ص598 ، ح2 و بحار الأنوار : ج74 ، ص134 ، ح46 .
[11] .  ر . ك : همين تفسير ، ج1 ، ص75 .

نوشتن دیدگاه