128   «وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعاً يا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِنَ الاْءِنْسِ وَقالَ أَوْلِياؤهُمْ مِنَ الاْءِنْسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنا بِبَعْضٍ وَبَلَغْنا أَجَلَنَا الَّذِى أَجَّلْتَ لَنا قالَ النّارُ مَثْواكُمْ خالِدِينَ فِيها إِلاّ ما شاءَ اللّه‏ُ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ»
ترجمه :
128. و روزى كه خداوند محشور مى‏كند جميع آن‏ها را . اى طايفه جن! هرآينه شما زيادتر از طايفه انس هستيد. و گفتند: دوستان آن‏ها از انس، پروردگار ما! بعض ما از بعض ديگر استفاده و بهره‏بردارى كردند و رسيديم ما به آخرين مدت عمرمان آن مدتى كه تو معين فرمودى از براى ما. خداوند فرمود: آتش جايگاه شماست هميشه در آن مخلّد هستيد مگر آنچه را خدا بخواهد. محققاً پروردگار تو حكيم عليم است.
تفسير :
«وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ» ، سياهى قرآن به ياء است و ضمير ، مرجعش خداوند است . و بعضى به نون قرائت[1] كرده‏اند . و مكرر گفته‏ايم كه قرائت بر خلاف سياهى اعتبار ندارد و مستند به اجتهاد قارى است و استحسان او مدرك خبرى ندارد ، چه رسد به تواتر و قطع به سند . و مرجع ضمير هم تمام افراد جن و انس از اول خلقت تا انقراض عالم به خصوص با تأكيد به لفظ «جَمِيعاً» . و « يوم حشر » روز قيامت است كه خلق اولين و آخرين مجتمع مى‏شوند. «يا مَعْشَرَ الْجِنِّ» خطاب به طايفه جنّ است . مخاطِب ، بالكسر ، خداست . كأنّه مى‏فرمايد : و يقول : يا معشر الجن ! و پيغمبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بلكه بسيارى از انبياى سلف مبعوث بر كافّه جنّ و انس هستند ، حتى شيطان مَريد [ = سركش ] مكلف به ايمان به پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و اطاعت آن بزرگوار است و اطاعت اوصياى آن حضرت . و مأمور شدن به سجده آدم هم براى اين بوده كه بايد در تحت اطاعت او باشى . بلكه استفاده مى‏شود كه جميع ملائكه هم مأمورند در تحت اطاعت خلفاء اللّه‏ باشند از انبيا و اوصيا . و كسانى كه منكر وجود جن هستند و شيطان را به نفس امّاره تفسير كردند منكر قرآن و ضرورى دين ، و كافر و نجس هستند . و نصوص قرآن بر اين مطلب ناطق است ؛ مثل «وَالْجَانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ»[2]، به ضميمه قول شيطان: «خَلَقْتَنِى مِنْ نارٍ»[3]، و مثل
«أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ...»الى آخر الآيات[4] ، و موارد ديگر . و اخبار در اين باب اكثر از حد تواتر است.
[ جن سه دسته‏اند ]
و طايفه جن سه قبيله هستند:
1 . شياطين ( شيطان و ذريه او ) . و اين‏ها اكثريت دارند و عده آن‏ها بسيار است . كه در حديث است : انسان اگر بخواهد صدقه دهد هفتاد شيطان او را منع مى‏كنند[5] . و امير المؤنين عليه‏السلام فرمود به آن ملعون ، كه انس بوده يا يزيد اصبحى[6] ، كه پرسيد : ريش من چند مو دارد ؟ فرمود : زير هر مويى شيطانى است كه تو را اغوا [ = گمراه ] مى‏كند[7].
2 . كفار جن . و اين‏ها هم بسيار هستند.
3 . مؤنين جن . كه اين‏ها در طرف اقليت هستند. «قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِنَ الاْءِنْسِ» ، بلكه مدت زمانى چندين هزار سال پيش از انس خلق شده‏اند و اعمار [ = عمرهاى ] آن‏ها هم اطول [ = طولانى‏تر ] از اَعمار بنى آدم و نسل آن‏ها هم زيادتر از نسل اين‏هاست.
[ دوستان جن از آدميان ]
«وَقالَ أَوْلِياؤهُمْ مِنَ الاْءِنْسِ» كه كَهَنه [ = كاهنان ] و جادوگران و سحره [ = ساحران ] كه تماس با جن داشتند و تسخير جن مى‏كردند . و اجنّه به طرف آسمان‏ها مى‏رفتند و استراق سمع[8] از ملائكه مى‏كردند و به اين‏ها خبر مى‏دادند . تا زمان ولادت حضرت عيسى عليه‏السلام از آسمان چهارم به بالا ممنوع شدند . تا زمان ولادت حضرت خاتم الانبياء صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به كلى ممنوع شدند ، چنانچه مى‏فرمايد «وَحَفِظْناها مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ رَجِيمٍ * إِلاّ مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ مُبِينٌ»[9] . و نيز مى‏فرمايد: «وَحِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ مارِدٍ...»، إلى قوله تعالى: «إِلاّ مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ»[10] . و لذا علم كِهانت [ = پيش‏گويى ] و سحر باطل شد . و ممكن است فساق و فجار و كفار باشند كه به وساوس شياطين اغوا مى‏شوند ، چنانچه در قرآن از آن حكايت مى‏فرمايد: «قالَ فَبِعِزَّتِكَ لأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ * إِلاّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ...»، الى قوله تعالى: «لأَمْلأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكَ وَمِمَّنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ أَجْمَعِينَ»[11]، و بالجمله ، اولياء جن و شياطين بسيار هستند.
«رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنا بِبَعْضٍ» « استمتاع » بهره‏بردارى است . و مراد لذايذ دنيوى است از مال و منال و مأكول و منكوح و مشروب [ = نوشيدنى‏ها ] و رياست و جاه و مقام هم بعض انس از بعض ديگر يا از بعض شياطين يا از كفار جن ، چنانچه فرداى قيامت به آن‏ها خطاب مى‏شود : «أَذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ فِى حَياتِكُمُ الدُّنْيا وَاسْتَمْتَعْتُمْ بِها فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ»[12] .
«وَبَلَغْنا أَجَلَنَا» ؛ تا رسيديم به آخر عمر كه اجل ما در رسيد و از دنيا رحلت كرديم . كنايه از اينكه اگر قبل از بلوغِ اَجَل متنبّه شده بودند و موفق به توبه و ايمان شده بودند نجات داشتند ، و لو يك عمر طولانى در كفر و فسق و شهوترانى به سر برده بودند .
«الَّذِى أَجَّلْتَ لَنا» انسان و بنى الجان [ = فرزندان جان ] قبل از خلقت ، ساعات عمر ، بلكه دقايق و آنات [ = لحظه‏هاى ]آن و روزىِ آن از ملبوس و منكوح و مأكول و مشروب و غير اين‏ها ، معين و مقدر شده و تا نفس آخر نرسد نمى‏ميرد و تا آخرين روزى را درك نكند از دنيا نمى‏رود . از پيغمبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله است فرمود :
«روح القدس نفث في روعي أنـّه لن تموت نفس حتى تستكمل رزقها»[13].
«قالَ النّارُ مَثْواكُمْ» خطاب به تمام شياطين و كفار جن و انس و فساق و فجار ، كه اتباع شيطان هستند . و « مثوى » ، [ به معناى ] جايگاه است .
«خالِدِينَ فِيها» كه ديگر تمام شدن ندارد و اَمدى [ = زمانى ] از براى آن نيست «إِلاّ ما شاءَ اللّه‏ُ» كه فساق مؤنين از جن و انس هستند كه به اغواى شياطين مرتكب معاصى شدند بسا مورد شفاعت و مغفرت و رحمت الهى شوند و از آتش نجات يابند اگر با ايمان از دنيا روند.
«إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ» مى‏داند كى قابل شفاعت و مغفرت است و كى لياقت ندارد . «عَلِيمٌ» به تمام خصوصيات هر كس داناست.
----------------------------------------------------------
[1] .  ر.ك : كتاب السبعة في القراءات لابن مجاهد : ص269 ، التذكرة فى القراءات لابن غلبون : ج2 ، ص410 ، التيسير للدانى : ص107 و تفسير التبيان : ج4 ، ص272 .
[2] .  و طايفه جن را خلق كرديم پيش از خلقت انس ، از آتش افروخته . سوره حجر: آيه 27.
[3] .  مرا از آتش خلق فرموده‏اى . سوره اعراف: آيه 12.
[4] .  به درستى كه استماع كردند جماعتى از طايفه جن . سوره جن: آيه 1.
[5] .  تفسير عياشى ج2 ، ص107 ، ح113 ؛ كافى : ج4 ، ص3 ؛ دعائم الاسلام : ج2 ، ص327 ؛ ح1238 و بحار الأنوار : ج93 ، ص24 .
[6] .  انس بن عمرو نخعى كوفى صحيح است كه منابع تاريخ پسرِ وى « سنان » را جدا كننده سر شريف امام حسين  عليه‏السلام در كربلا معرفى كرده‏اند . و اما يزيد أصبحى پسر وى « خولى » در كربلا نيز از قاتلان امام بوده است . مقتل الحسين  عليه‏السلام : ص200 ؛ تاريخ الطبرى : ج4 ، ص 346 و البداية والنهاية : ج8 ، ص204 .
[7] .  امالى شيخ صدوق : ص196 ( در اين منبع سؤال كننده سعد بن ابى وقاص معرفى شده است ) ؛ شرح نهج البلاغة : ج2 ، ص454 خطبه 37 و بحار الأنوار : ج34 ، ص298 .
[8] .  استراق سمع كردن : پنهانى به گفتگوى ديگران گوش دادن ، معمولاً بدون رضايت و آگاهى آن‏ها . فرهنگ بزرگ سخن ، واژه « استراق » .
[9] .  و حفظ كرديم سما را از هر شيطان رانده شده . مگر كسى از شياطين استراق سمع كند پس شهاب او را متابعت مى‏كند شهاب آشكارا . سوره حجر: آيات 17 ـ 18.
[10] .  و ما قرار داديم اين آسمان‏ها را كه حافظ باشند از هر شيطان متمردى . . . مگر شيطانى كه بدزدد كلامى از ملائكه كه استراق سمع مى‏گويند ، كه شهابى شكافنده از پى او مى‏تازد و او را مى‏سوزاند . سوره صافات: آيات 7 ـ 10.
[11] .  [ ابليس ] گفت : پس به عزت تو قسم هرآينه اغوا مى‏كنم اولاد آدم را بالتمام ، مگر بندگان تو از آن‏ها كه از هر عيب و نقصى خالص هستند و از روى خلوص توجه به تو دارند . . . [ خداوند هم فرمود : ] هرآينه پر مى‏كنم جهنم را از تو و از كسانى كه از اولاد آدم متابعت تو را كردند بالتمام . سوره ص: آيات 82 ـ 85.
[12] .  شما خوش گذرانى‏هاى خود را و كيف و لذت‏هاى خود را در دنيا كرديد و به لذايذ دنيا استفاده نموديد ، پس امروز جزا داده مى‏شويد عذاب خوار كننده‏اى . سوره احقاف: آيه 20.
[13] .  روح القدس در جان و روحم دميد كه هيچ جنبده‏اى نمى‏ميرد مگر آنكه روزى اش كامل شود . التمهيد : ج1 ، ص284 ؛ الفايق فى غريب الحديث : ج3 ، ص317 ؛ شرح نهج البلاغة : ج3 ، ص110 ؛ اعلام الدين : 342 و بحار الأنوار : ج74 ، ص185 ، ح31 . در برخى از اين منابع « روح الامين » آمده است .

نوشتن دیدگاه