94 «وَلَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادی كَما خَلَقْناكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَتَرَكْتُمْ ما خَوَّلْناكُمْ وَراءَ ظُهُورِكُمْ وَما نَری مَعَكُمْ شُفَعاءَكُمُ الَّذِینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیكُمْ شُرَكاءُ لَقَدْ تَقَطَّعَ بَيْنَكُمْ وَ ضَلَّ عَنْكُمْ ما كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ»

ترجمه :
94. هرآینه به تحقیق می آیید رو به ما تك و تنها، همان نحوی كه خلق كردیم شما را اول دفعه و میگذارید آنچه را به شما داده ‏ایم از مال و منال عقب سر. و نمیبینیم با شما كسانی كه با شما بودند از ازواج و ارحام و خَدَم و حَشَم و احبا و اصدقا، كسانی كه گمان میكردید كه آن‏ها با شما در كارهای شما شركت دارند. هر آینه به تحقیق جدایی می افتد میانه شما. و پیدا نمیكنید آنچه را بودید گمان میكردید.[شأن نزول[1]]

[ ناداری انسان پیش از تولد و نیز بعد از وفات ]
امور دنیوی مخصوص به دنیاست قبل از آمدن به دنیا هیچ مالكیت نسبت به حیثیات دنیوی از مال و منال و عِدّه و عُدّه و جاه و مقام و عزّت و ریاست نداشتند ، حتی در مسئله میراث عنوان دارند كه سهم او را جدا گذارند اگر زنده به دنیا آمد مالك میشود به او دهند و اگر مرده به دنیا آمد سایر ورثه قسمت كنند بین خود. و همین نحو موقعی كه از دنیا میرود تمام این حیثیات از او سلب میشود نه مالی نه منالی، نه جاهی نه مقامی نه ریاستی، نه حسبی نه سببی، نه عزّتی نه جلالی ، آن قدر سلب مالكیت میشود كه بدون اجازه ورثه نمیشود داخل خانه او شد برای حمل جنازه او ، بالاخص اگر صغیر داشته باشد. لذا میفرماید: «وَلَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادی»آمدن نزد خدا مفاد «إِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ»[2]است ؛ یعنی رو به حكم خدا و جزای الهی و مَثوبات و عقوبات او. و كلمه «فرادی» ، یعنی فرداً فرداً ؛ یكی یكی می آیید ؛ مثل درب خانه كه تنگ باشد باید یك یك وارد شد «كَما خَلَقْناكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ»از ارحام مادرها یك یك وارد دنیا شدید و با سرعت هر چه تمام‏ تر رو به مرگ میروید ، چنانچه پیغمبر صلی الله‏ علیه ‏و ‏آله فرمود :
«أيّها الناس ، إنـّكم فی دار هدنة و أنتم علی ظهر سفر ، و السیر بكم سریع ، و قد رأیتم اللیل و النهار و الشمس و القمر یبلیان كلّ جدید ، ویقرّبان كلّ بعید ، و یأتیان بكلّ موعود ، فاعدّوا الجهاز لبعد المجاز...» إلی آخر الحدیث[3]. كه در مقدمه تفسیر در باب فضیلت قرآن شرح شده[4].
«وَتَرَكْتُمْ ما خَوَّلْناكُمْ» و وامیگذارید. و تعبیر به « ما خوّلناكم » برای تنبّه به اینكه آنچه در دنیا داشته ‏اید از خود شما نبوده خداوند عنایت فرموده و به نحو امانت چهار روزی به دست شما داده‏ اند و خواهند از شما گرفت و به دست دیگران داد. سعدی رحمه‏ الله میگوید:

ای كه در پشت زمینی!همه وقت آن تو نیست
دیگران در رحم مادر و پشت پدرند

«وَراءَ ظُهُورِكُمْ» موقعی كه رو به مرگ رفتید پشت به دنیا كرده ‏اید دنیا و آنچه در دنیاست عقب سر شماست میگذارید و میروید.
«وَما نَری مَعَكُمْ شُفَعاءَكُمُ» « شفع » مقابل «وتر» به معنی جفت است ؛ یعنی آن‏هایی كه با شما بودند از پدر و مادر و اولاد، ارحام، ازواج، لشكر، خدم، اصدقا ، اخوان ، یك نفر آن‏ها با شما در قبر نمی آید و تنها وارد قبر میشوید «الَّذِینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیكُمْ شُرَكاءُ» آن كسانی كه گمان می بردید در مورد شما و كارها و مقاصد شما شركت و نصرت و اعانت میكنند و حاضر به خدمت هستند.
«لَقَدْ تَقَطَّعَ بَيْنَكُمْ» « قطع » به معنی جدایی است مقابل وصل. لذا قواطع نماز را گفتند نمیگذارند اجزای لاحقه به اجزای سابقه وصل شود. «بین» به معنای فاصله میان دو چیز است. بعضی گفتند : بین در اینجا به معنی وصل است . و مراد در آیه ، قطع وصل است ، لكن این توهّم فاسد است ، زیرا هر دو چیز ، و لو كمال ارتباط داشته باشند ، بالاخره یك ما به الامتیازی دارند كه آن « فصلِ بینهما » است ، و لو ما به الاشتراك هم داشته باشند. لذا حكما گفتند : نوع مركب از جنس و فصل است. جنس ما به الاشتراك بین انواع و فصل ما به الامتیاز. حتی در افراد یك نوع كه در جنس و فصل اشتراك دارند خصوصیات فردیه را ، عوارض شخصیه ما به الامتیاز آن‏هاست. و یكی از ادله توحید همین است كه اگر متعدد باشند تركیب لازم می آید از ما به الاشتراك و ما به الامتیاز. و آیه شریفه میفرماید : آن ما به الاشتراكی كه در دنیا داشتید كه مستفاد از «زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیكُمْ شُرَكاءُ» ، مثل زوجیت، اُخُوت، رحمیت و غیرها فردای قیامت قطع میشود ، چنانچه میفرماید در قرآن: «يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ * وَأُمِّهِ وَأَبِیهِ * وَصاحِبَتِهِ وَبَنِیهِ * لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِیهِ»[5]، و از نبىّ اكرم صلی الله‏ علیه‏ و ‏آله است فرمود: «كلّ حسب و نسب منقطع یوم القیامة الاّ حسبی و نسبی»[6].
«وَضَلَّ عَنْكُمْ» ؛ و از دست میدهید و مفقود میشود از شما «ما كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ» ؛ آنچه را كه گمان میبردید كه با شما هستند و شریك شما بودند. و بالجمله ، احدی كوچك‏ترین كمكی در كار شما ندارد هر كس گرفتار عمل خود است «فَيَوْمَئِذٍ لا يُعَذِّبُ عَذابَهُ أَحَدٌ * وَلا يُوثِقُ وَثاقَهُ أَحَدٌ»[7].

+*++*++*++*++*++*++*++*++*++*++*++*++*++*++*+

[1] . در مجمع البیان : ذیل تفسیر این آیه نقل كرده ، آیه در مورد یكی از مشركان به نام نضر بنحارث بن كلدة كه گفته بود : لات و عزی [دو بت بزرگ و معروف عرب] در قیامت از من شفاعت خواهند كرد ، نازل شد . و نیز ر.ك : تفسیر الطبری و تفسیر الآلوسی .
[2] . و به سوی او بازگشت میكنیم. سوره بقره : آیه 156 .
[3] . شما در دار [هدنه و] صلح و آرامش [یعنی شما در سرای آرامش موقت] و در طریق سفری هستید كه زود به مقصد رهسپار میشوید ، و به تحقیق می بینید كه شب و روز و خورشید و ماه سال و ماه هر تازه‏ ای را كهنه و هر دوری را نزدیك و هر موعودی را به وجود می آورند ، پس برای گذرگاه دور و دراز تهیه جهاز نمایید ..تفسیر عیاشی : ج1 ، ص13 ، ح1 ؛ كافی : ج2 ، ص598 ، ح2 ؛ نوادر الراوندی : ص21 و بحار الأنوار : ج89 ، ص17 ، ح16 و ج74 ، ص134 ، ح46 .
[4] . ر.ك : همین تفسیر ، ج1 ، گفتار اول ، ص75 .
[5] . روزی كه آدمی از برادرش ، و از مادش و پدرش ، و از همسرش و پسرانش میگریزد * در آن روز هر كسی از آنان را كاری است كه او را به خود مشغول میدارد. سوره عبس: آیات 34 ـ 37.
[6] . هر حَسَب و نَسَبی روز قیامت بریده میشود جز حسب و نسب من . مجمع البیان : ج7 ، ص189 و بحار الأنوار : ج6 ، ص319 .
[7] . پس در آن روز هیچ كس چون عذاب كردن او ، عذاب نكند ، و هیچ كس چون در بند كشیدن او ، در بند نكشد. سوره فجر: آیات 25 ـ 26.

نوشتن دیدگاه