73 «وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمواتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَيَوْمَ يَقُولُ كُنْ فَيَكُونُ قَوْلُهُ الْحَقُّ وَلَهُ الْمُلْكُ يَوْمَ يُنْفَخُ فِی الصُّورِ عالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ»
ترجمه :
73. و اوست خداوندی كه خلق و ايجاد فرمود آسمانها و زمين را به حق و روزی كه میفرمايد باش ، پس موجود میشود. كلام او حق است. و مخصوص به اوست سلطنت و مالكيت روزی كه دميده میشود در صور. عالم به غيب و شهود است و اوست حكيم خبير.
[ آيا قاعده « افعال خدا به اغراض معلّل نيست » با عقيده دارای مصالح و مفاسد بودن احكام خدا میسازد ؟]
«وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمواتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ» دو موضوع است در علم حكمت از مسلميات كه بر حسب ظاهر تناقض نماست : يكی آنكه گفتند : افعال اللّه معلّل به اغراض نيست و ديگر گفتند : افعال اللّه تابع مصالح و حكم است.
لكن مراد از اينكه معلل به اغراض نيست ؛ يعنی نفعی بر خداوند ندارد و غرض انتفاع از خلقت ندارد ، چون غنىّ بالذات است و خردلی احتياج به مخلوقات ندارد ، نه از خلقت عالم چيزی بر او زياد میشود و نه از ترك آن چيزی كاسته میشود. و مراد از اينكه تابع حكم و مصالح است؛ يعنی فعل قبيح و لغو از او صادر نمیشود ، تمام افعالش عين صلاح و مطابق با حكمت است ، برای رساندن نفع است به بندگان؛
من نكردم خلق تا سودی كنم
بلكه تا بر بندگان جودی كنم
و اين است مراد از كلمه «بِالْحَقِّ» كه خلقت آسمانها و زمين لغو و بيهوده و عبث و گزاف و جزاف نبوده ، بلكه عين صلاح و موافق حكمت و مصلحت بوده.
«وَيَوْمَ يَقُولُ كُنْ فَيَكُونُ» و تعبير به كلمه «يقول» از باب تنگی عبارت است ، و الاّ احتياج به گفتن ندارد ؛ به مجرد اراده موجود میشود. و مراد از «يوم» يوم القيامه است، چنانچه میفرمايد: «وَما أَمْرُ السّاعَةِ إلاّ كَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ»[1]. و تعبير به كلمه «أَوْ» نه برای ترديد است، بلكه به معنی «بل» است؛ «بل هو أقرب». و نصب «يوم» برای فعل مقدر است؛ مثل «ذَكِّر» و نحوه. و تمام افعال الهيه آنی الحصول است ، احتياج به مُضِىّ [= گذشت] زمان و مقدمات ندارد.
«قَوْلُهُ الْحَقُّ» اختصاص به قول ندارد. تمام افعال الهيه حق است موافق حكمت و صلاح ، و حسن است در مقابل قبيح و بر خلاف مصلحت.
«وَلَهُ الْمُلْكُ» ملكيت حقيقی ذاتی اوست و بس و غير او ملكيت آنها عرضی و جعلی و اعتباری است ؛ « و ما بالعرض يزول »[2]. لذا روز قيامت میفرمايد: «لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ للّهِِ الْواحِدِ الْقَهّارِ»[3].
«يَوْمَ يُنْفَخُ فِی الصُّورِ» دو نفخه داريم : يكی صيحه اولی است كه تمام قالبها تهی میشود و همه میميرند. و نفخه ثانيه تمام زنده میشوند و قيامت قيام پيدا میكند ، چنانچه میفرمايد: «وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّمواتِ وَمَنْ فِی الْأَرْضِ إِلاّ مَنْ شاءَ اللّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْری فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ»[4].
«عالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ» ظاهر و باطن ، سرّ و علن ، گذشته و آينده ، غيب و شهود «وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ» تفسيرش واضح است.
/=+=//=+=//=+=//=+=//=+=//=+=//=+=//=+=//=+=//=+=//=+=/
[1] . و نيست امر ساعت و قيامت الاّ مثل چشم به هم زدن بلكه اقرب از آن. سوره نحل : آيه 77.
[2] . هر چه كه وجود آن اعتباری است ، از بين میرود.
[3] . از برای كيست ملك روز قيامت ؟ مختصّ به خداوند يگانه قهّار است. سوره غافر : آيه 16.
[4] . و در صور دميده میشود ، پس هر كه در آسمانها و هر كه در زمين است، بيهوش در میافتد ، مگر كسی كه خدا بخواهد. سپس بار ديگر در آن دميده میشود و به ناگاه آنان برپای ايستاده مینگرند. سوره زمر: آيه 68.
