44 «فَلَمّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَيْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَىْ‏ءٍ حَتّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ»

ترجمه :
44. پس چون فراموش كردند آنچه را به آن‏ها تذكر داده شد به آن چيز، باز مى ‏كنيم بر آن‏ها درهاى هر چيزى را تا زمانى كه فرحناك شدند به آنچه به آن‏ها داده شده به ناگاه آن‏ها را مى ‏گيريم پس در اين‏گاه مأيوس مى ‏شوند از نجات.

[ امتحان بندگان با نعمت‏هاى دنيايى ]
كليه نِعَمِ دنيوى از مال و جاه و قدرت و صحت و غيرها ممكن است تفضل و نعمت باشد و ممكن است بلا و نقمت باشد. و علامت و نشانه اينكه از كدام قسمت است ، اگر صرف دين و آخرت و راه‏ هاى الهيه شد و مانع نشد از وظايف دينى ، بلكه مؤد آن‏ها شد از قسمت اول است. و اگر صرف معاصى و ظلم شد و موجب طغيان و تعدى گرديد و مانع از انجام وظايف دينى گرديد ، بلكه باعث زيادتى در كفر و عصيان گرديد از قسمت ثانى است و هر دو قسمت امتحان بنده است و آيات و اخبار و عقل بر اين مطلب شاهد است كه از آن جمله همين آيه است و آيه شريفه «وَلا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِى لَهُمْ خَيْرٌ لأِنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِى لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَلَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ»[1]، و آيه «سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ»[2]، و غير اين‏ها در اين قسمت.
و در قسمت اول ، «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَالْأَرْضِ»[3]، و بسيارى از آيات ديگر ، مثل «إِلاّ قَوْمَ يُونُسَ لَمّا آمَنُوا كَشَفْنا عَنْهُمْ عَذابَ الْخِزْىِ فِى الْحَيوةِ الدُّنْيا وَمَتَّعْناهُمْ إِلى حِينٍ»[4]، و از اخبار در كافى در باب شكر از عمر بن يزيد كه گفت:
قلت لأبي عبداللّه‏ عليه ‏السلام إنّي سألت اللّه‏ عزّ و جلّ أن يرزقني مالاً فرزقني، و إنّي سألت اللّه‏ أن يرزقني ولداً فرزقني ولداً، و سألته أن يرزقني داراً فرزقني، و قد خفت أن يكون ذلك استدراجاً، فقال عليه ‏السلام: «أما و اللّه‏ِ مع الحمد فلا»[5].
و اخبارى كه در مدح دنياى بلاغ و ذمّ دنياى ملعونه وارد شده[6]. و عقل هم اين موضوع را درك مى ‏كند كه اگر دنيا وسيله آخرت و سعادت شد بهترين چيزهاست و اگر مورث شقاوت و هلاكت شد بدترين چيزهاست. لذا مى ‏فرمايد: «فَلَمّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ». نسيان در اينجا نه به معنى فراموشى است كه رافع تكليف است و يكى از تسعه است كه در حديث رفع است:
« رفع عن اُمّتي تسعة... السهو و النسيان...» الحديث[7] ، بلكه به معنى بى ‏اعتنايى و بى ‏اهميتى و به زبان معروف گوشْ كرى است ، چنانچه در آيه شريفه است : «نَسُوا اللّه‏َ فَنَسِيَهُمْ»[8] . و مراد از «ما ذُكِّرُوا» فرمايشات انبيا و دعوت آن‏ها به توحيد و تصديق آن‏ها به رسالت و اطاعت آن‏ها و ترك مخالفت آن‏هاست.
«فَتَحْنا عَلَيْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَىْ‏ءٍ» اشاره به وفور نعمت از آسمان و زمين بر آن‏ها از زيادى مال و منال و اولاد و حبوبات و فواكه و عِدّه [= جمعيت و تعداد افراد] و عُدّه [= تجهيزات] و جاه و غيرها كه خداوند به آن‏ها مى ‏دهد كه هر مقدار بتوانند در معاصى طغيان و سركشى كنند.
«حَتّى إِذا فَرِحُوا»حتى اينكه خود را از نيكان مى ‏دانند و افتخار مى ‏كنند و تكبر مى ‏ورزند و اهل ايمان و تقوا را خوار و خفيف و آن‏ها را سركوب مى‏ كنند و بنده خود مى ‏شمارند ، چنانچه يزيد تمسك به آيه «قُلِ اللّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ»مى ‏كند و خود را عزيز و حسين عليه‏ السلام را ذليل مى‏ شمارد ؛ غافل از اينكه فرعون و نمرود و شداد و صد هزار ديگر از كفار و ظلمه ، عزّت آن‏ها به مراتب فوق عزت يزيد بوده و انبيا كه در شكنجه آن‏ها افتادند : بعضى را كشتند يا با ارّه دو نيم كردند يا سر بريدند يا سوزانيدند يا زنده زير خاك كردند، آن‏ها ذليل بودند؛ «وَسَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَىَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ»[9]. «بِما أُوتُوا» از دولت و مكنت و رياست و لشكر و قوا و امثال اين‏ها.
«أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً» به عذاب الهى از صيحه و صاعقه و غرق و خسف و غير اين‏ها. «فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ» بيچاره مى‏ شوند و آنچه در دست داشتند از آن‏ها گرفته مى ‏شود و هلاك مى ‏شوند و به عذاب ابدى در جهنم مى ‏سوزند و مى ‏سازند.

/=//=//=//=//=//=//=//=//=//=//=//=//=//=//=//=//=//=//=//=/

[1] . و گمان نكنند كسانى كه كافر شدند اينكه ما آن‏ها را مهلت داديم به نفع آن‏هاست ، بلكه موجب زيادتى معاصى آن‏هاست و براى آن‏هاست عذاب خوار كننده. سوره آل عمران: آيه 178.
[2] . به زودى درجه درجه مى ‏بريم از آن راهى كه نمى‏ دانند. سوره اعراف: آيه 182.
[3] . و اگر محققاً اهل شهرستان‏ها و آبادى ‏ها ايمان آورده بودند و تقوا داشتند ما هم براى آن‏ها باز كرده بوديم بركات از آسمان و زمين را. سوره اعراف: آيه 96.
[4] . مگر قوم يونس چون ايمان آوردند برداشتيم و برطرف كرديم از آن‏ها عذاب خوار كننده در حيات دنيوى ، و آن‏ها را به نعم خود متمتع ساختيم. سوره يونس: آيه 98.
[5] . به امام صادق عليه‏ السلام عرض كردم : من از خداى ، عزّوجلّ ، درخواست كردم كه به من مال بدهد پس روزى ام كرد. از او خواستم كه فرزندى بدهد پس فرزندى داده ، از او درخواست كردم خانه ‏اى بدهد پس روزى ام كرد. و مى ‏ترسم كه اين‏ها استدراج [زمينه تدريجى عذاب] باشد. پس فرمود : اما به خدا قسم! اگر با سپاس الهى همراه باشد، استدراج نيست. كافى : ج2 ، ص97 ، ح17 و بحار الأنوار : ج68 ، ص32 ، ذيل ح12.
[6] . ر.ك : بحار الأنوار : ج70 ، ص1 ، ب122  حب الدنيا و ذمها ... .
[7] . از امّت من نه چيز برداشته شده است : ... غفلت و فراموشى ... الخصال : ص455 ، ح9 ؛ وسائل الشيعة : ج15 ، ص369 ، ح1 و بحار الأنوار : ج5 ، ص303 ، ح14 .
[8] . خدا را فراموش كردند ، پس خداوند هم آن‏ها را فراموش مى ‏فرمايد . سوره توبه: آيه 67.
[9] . و زود باشد كه بدانند كسانى كه ظلم كردند به چه بازگشتى بازگشت مى ‏كنند. سوره شعراء: آيه 227.

نوشتن دیدگاه