36 «إِنَّما يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ وَالْمَوْتى يَبْعَثُهُمُ اللّهُ ثُمَّ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ»
ترجمه :
36. منحصراً كسانى اجابت مى كنند دعوت تو را كه مى شنوند فرمايشات تو را (يعنى به قلب آنها اثر مى كند). و مرده ها را خداوند مبعوث مى فرمايد، پس از بعثت به سوى خدا رجوع مى كنند.
تفسير :
اين آيه شريفه مشتمل بر سه جمله است:
جمله اولى: «إِنَّما يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ» :
مكرر گفته ايم كه سميع دو معنى دارد : يكى مقابل صَمَم كه كرى باشد و ديگر به معنى ترتيب اثر. مى گويى : فلانى حرف شنو است ، كه در نماز مى گويى : « سمع اللّه لمن حمده » يا در صفات الهى « سميع الدعاء » است. و اينجا به اين معنى است كه كسانى كه اجابت دعوت تو را مى كنند و ايمان مى آورند كسانى هستند كه معجزات را درك مى كنند و آيات شريفه قرآن در قلب آنها اثر مى گذارد ، مقابل كفار و مشركين كه اعراض مى كنند. و اين جمله براى تسليت خاطر رسول اكرم صلى الله عليه و آله است كه محزون نباشد ، مؤمنين اجابت دعوت تو را مى كنند و همين اندازه براى تو كافى است ، چنانچه در جاى ديگر مى فرمايد: «يا أَيُّهَا النَّبِىُّ حَسْبُكَ اللّهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤمِنِينَ»[1]. و اين جمله مربوط به آيه قبل است.
جمله دوم: «وَالْمَوْتى يَبْعَثُهُمُ اللّهُ» :
مفسرين توهم كردند كه اين جمله هم مربوط به ما سَبَق [= آنچه گذشته] است. و گفتند مراد از «موتى» كفار هستند كه اعراض كردند در حكم موتى هستند. و اين تفسير مناسب با كلمه «يَبْعَثُهُمُ اللّهُ» نيست، بلكه مناسب با اين معنى بود كه بفرمايد : « و الموتى لا يسمعون و لا يستجيبون »، بلكه راجع به امر بعثت است. و مراد از « موتى » جميع اموات است از مؤمن و كافر كه فرداى قيامت مبعوث خواهند شد.
جمله سوم: «ثُمَّ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ» :
كه پس از بعثت در محكمه عدل الهى وارد مى شوند و هر كه جزاى خود را مى بيند از ثواب و عقاب، بهشت و جهنم، خير و شر. و اين هم يك نوع تسليت قلب مبارك رسالت است و خلاصه كلام اينكه خداوند اولاً ، براى تسليت قلب رسول مى فرمايد اينها قابل هدايت نيستند.
و ثانياً ، خداوند تو را يارى مى كند و بر آنها چيره و غالب خواهى شد و آنها به كيفر خود مى رسند.
و ثالثاً ، تو را كفايت مى كند كسانى كه ايمان آوردند و به ايمان كفار نيازمند نيستى.
و رابعاً ، بر فرض كه در دنيا گرفتار نشدند و مردند ، مبعوث خواهند شد و در شكنجه و عذاب الهى دچار خواهند شد.
\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\\*\
[1] . اى پيغمبر محترم! كافى است براى تو خداوند متعال و كسانى كه متابعت كردند تو را از مؤمنين . سوره انفال: آيه 64.
