60 « قُلْ هَلْ أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذلِكَ مَثُوبَةً عِنْدَ اللّه‏ِ مَنْ لَعَنَهُ اللّه‏ُ وَ غَضِبَ عَلَيْهِ وَ جَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَ الْخَنازِيرَ وَ عَبَدَ الطّاغُوتَ أُولئِكَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضَلُّ عَنْ سَواءِالسَّبِيلِ»
ترجمه :
60. بگو اى پيغمبر صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله به اهل كتاب: آيا شما را خبر دهم به كسانى كه بدترين شما بودند از حيث جزا و سزا در نزد خداوند؟ آن‏ها كسانى بودند كه خدا آن‏ها را لعن فرمود و از رحمت خود دور نمود و بر آن‏ها غضب نمود و جعل فرمود از آن‏ها بوزينه و خوك؛ يعنى مسخ شدند به اين دو حيوان پست ، و عبادت كردند شيطان را كه طاغوت باشد. اين‏ها بدترين افراد بشرند از حيث جايگاه و گمراه‏ ترين آن‏ها از راه مستوى و صراط مستقيم.
تفسير :
«قُلْ» خطاب به نبى اكرم صلى ‏الله‏ عليه‏ و ‏آله.«هَلْ أُنَبِّئُكُمْ» خطاب به اهل كتاب. «بِشَرٍّ مِنْ ذلِكَ»«ذلك» اشاره به آيه قبل كه شما اهل كتاب با پيغمبر اسلام و مسلمين بدبين هستيد و اكثر شما فاسق و سر پيچ هستيد، بدتر از شما هم در اهل كتاب هست و عقوبت آن‏ها زيادتر است .
«مَثُوبَةً عِنْدَ اللّه‏ِ»، تعبير به «مَثُوبَةً» به معناى پاداش عمل و جزاى كردار است.

[ لعن شدگان اهل كتاب كه به بوزينه و خوك مسخ شدند ]
«مَنْ لَعَنَهُ اللّه‏ُ» «لعن» بُعد از رحمت است كه بوى نجات در آن‏ها نباشد و راه سعادت بر آن‏ها بسته شده باشد؛ زيرا كافر اگر رجاى ايمان در او باشد، يا فاسق رجاى توبه، مورد لعن الهى واقع نخواهد شد و اين‏ها كه مورد لعن واقع مى ‏شوند همچه رجايى در آن‏ها نيست، لذا مى‏ فرمايد: «لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِى إِسْرائِيلَ عَلى لِسانِ داوُدَ وَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ»[1].
«وَ غَضِبَ عَلَيْهِ» ؛ يهود «مغضوب» الهى شدند. و در سوره مباركه حمد «الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ» تفسير شده به يهود و در حق آن‏ها مى ‏فرمايد: «وَ باؤ بِغَضَبٍ مِنَ اللّه‏ِ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كانُوا يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللّه‏ِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ذلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ»[2].
«وَ جَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَ الْخَنازِيرَ»، اما «قردة» اصحاب سبت هستند كه مسخ شدند به بوزينه ؛ «فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ»[3] .
و اما « خنازير » [= خوك ها] بعضى گفتند اصحاب عيسى عليه ‏السلام آن‏هايى كه بعد از نزول مائده كافر شدند كه مى‏ فرمايد: «فَمَنْ يَكْفُرْ بَعْدُ مِنْكُمْ فَإِنِّى أُعَذِّبُهُ عَذاباً لا أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ الْعالَمِينَ»[4].

تنبيه:
[ در بيان حيوانات مسوخ ]
حيوانات مسوخ بسيارند، از حضرت صادق عليه ‏السلام مروى است در سفينه است كه آن‏ها 13 هستند: فيل، دب، ارنب، عقرب، ضب، عنكبوت، دعموص، جرى، وطواط[5]، قرده، خنزير، زهره، سهيل[6]. و مراد از زهره و سهيل دو نوع حيوانات دريايى هستند نه دو ستاره آسمان، و لكن مرحوم مجلسى قدس ‏سره بالغ بر 30 نموده و بر 13 كه در حديث بود اضافه كرده: وزغ، عظايه، طاووس، زنبور، بعوض، خفاش، فأره، قمله، عنقاء، قنفذ، حيه، خنفساء، زمير، مارماهى و وبر و وردل . لكن بعض آن‏ها راجع به بعض ديگر است[7].
توضيح:
كسانى كه مسخ شدند به صورت اين حيوانات سه روز بيشتر باقى نماندند و هلاك شدند، نه اينكه اين حيوانات از نسل آن‏ها باشند، بلكه آن‏ها شبيه اين نوع شدند و هلاك شدند و اين‏ها را مسوخ گفتند مجازاً به علاقه [= مناسبت] مشابهت، و در قيامت هم بسيارى به صورت همين حيوانات محشور مى‏ شوند ، بلكه در دنيا هم اگر پرده برداشته شود هر كدام به چه صورتى باشيم، قضيه ابوبصير[8] با حضرت صادق عليه‏ السلام در حج معروف است كه عرض كرد: ما أكثر الحجيج ! حضرت فرمود: «ما أقلّ الحجيج و أكثر الضجيج»[9].
چون پرده را از چشمش عقب فرمود، حيوانات مختلف مشاهده نمود. «وَ عَبَدَ الطّاغُوتَ» ، اين كلمه «عَبَدَ» قرائت‏ هاى مختلف دارد كه تقريباً بالغ بر ده قرائت مى ‏شود، اكثر آن‏ها در شواذ است و دو قرائت از قرّاى سبعه است و چون سابقاً متذكر شديم كه معتبر همان سياهى قرآن است و آن «عَبَدَ» ـ به فتح حروف ثلاثه متحركه ـ مفرد معلوم، و اين جمله عطف بر «لَعَنَهُ اللّه‏ُ» است مدخول «من» موصوله است و معنى اين مى ‏شود كه «هل اُنبئكم بشرّ من ذلك مثوبة عند اللّه‏ من لعنه اللّه‏ و من عبد الطاغوت». و «طاغوت» مأخوذ از طغيان كه اصل «طغى» به معنى سركش، و لذا اطلاق بر شيطان و اصنام و كافر و رؤاى ضلالت و دعات باطله و كسى كه غير خدا را عبادت كند مى ‏شود، و نيز اطلاق بر مفرد و جمع هر دو شده در قرآن، مفرد مثل «يُرِيدُونَ أَنْ يَتَحاكَمُوا إِلَى الطّاغُوتِ وَ قَدْ أُمِرُوا أَنْ يَكْفُرُوا بِهِ»[10]، جمع مثل «وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤهُمُ الطّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ»[11] .
و مراد از عبده طاغوت در اين آيه طوايف يهود هستند كه در ادوار متماديه از زمان موسى تا عيسى و بعد از آن در شرك سير داشتند، چنانچه از كتب خود كه منسوب به وحى است استخراج شده و ما در كلم الطيب در قطع تواتر تورات مفصلاً نقل كرده ‏ايم[12] و در اين تفسير هم مكرر اشاره شده. «أُولئِكَ شَرٌّ مَكاناً» ، بدترين «امكنه» سَقَر است كه سخت‏ ترين دركات جهنم است و جايگاه آن‏هاست، چنانچه جايگاه مؤمنين بهترين درجات بهشت است؛ «حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً»[13].
«وَ أَضَلُّ عَنْ سَواءِ السَّبِيلِ» ؛ اين اندازه گمراه شدند كه مثل بوقلمون هر زمانى يك راهى اختيار مى‏ كردند و بر هيچ طريقه ‏اى پا برجا نبودند ، گاهى گوساله پرست، گاهى گفتند: «اجْعَلْ لَنا إِلهاً»[14] ، گاهى گفتند: «أَرِنَا اللّه‏َ جَهْرَةً»[15] ، گاهى گفتند: «فَاذْهَبْ أَنْتَ وَ رَبُّكَ فَقاتِلا إِنّا هاهُنا قاعِدُونَ»[16]، اين است حال آن‏ها در زمان موسى عليه ‏السلام با اينكه به او ايمان آورده بودند و او را پيغمبر اولوالعزم مى‏ دانستند، پس چه بوده در ادوار بعد از موسى كه مكرر ذكر شده؟! خذلهم اللّه‏ [؛ خدا آن‏ها را ذليل كند].
********************************************
[1] .  ملعون شدند كسانى كه كافر شدند از بنى اسرائيل بر زبان داوود و عيسى بن مريم و اين به واسطه اين بود كه معصيت و مخالفت كردند و تعدى و تجاوز نمودند. سوره مائده: آيه 78.
[2] .  و به غضب الهى برگشتند و اين ذلّت و مسكنت و بازگشت به غضب الهى براى اين بود كه به آيات الهى كافر شدند و پيغمبران را بدون حق مى ‏كشند و اين به واسطه آن بود كه از اوامر الهى نافرمانى كردند و تجاوز ستم مى ‏نمودند . سوره بقره: آيه 61.
[3] .  پس گفتيم به صورت ميمون ‏ها شويد در حالى كه مطرودانيد. همان: آيه 65. براى توضيح بيشتر ر . ك : همين تفسير ، ج2 ، ص407 .
[4] .  پس هركس بعد از نزول مائده از شما كافر شد پس محققاً من او را عذابى مى ‏كنم كه احدى از عالمين را عذاب نكرده باشم. سوره مائده: آيه 115.
[5] .  «الدعموص» كرمى است سياه كه در گودال‏ هاى آب هنگام فرو رفتن آب پيدا مى ‏شود، و «جرّى» ـ به كسر جيم و تشديد راء و ياء ـ نوعى از ماهى است دراز و املس كه پولك ندارد، و «وطواط» به معنى خفّاف است و به معنى خطّاف پرستوك است.
[6] .  سفينة البحار : ج4 ، ص375 ؛ علل الشرائع : ج2 ، ص199 ، ح4 و بحار الأنوار : ج62 ، ص222 ، ح4 .
[7] .  بحار الأنوار : ج62 ، ص230 . در بيان ترجمه و توضيحات بيشتر مطلب فوق ر . ك : همين تفسير ، ج2 ص408 و409 .
[8] .  مختصرى از شرح حال وى در همين تفسير ، ج1 ، ص268 گذشت .
[9] .  چه قدر حاجيان زياد هستند! امام فرمود : چه اندكند حج كنندگان و چه بسيارند سر و صدا و ضجه كنندگان. مناقب آل ابى طالب : ج4 ، ص200 و بحار الأنوار : ج46 ، ص261 ، ح6 .
[10] .  و مى ‏خواهند محاكمه كنند نزد طاغوت با آنكه خدا امر فرموده كه به او كافر شوند. سوره نساء: آيه 60.
[11] .  و كسانى كه كفر ورزيده ‏اند، سرورانشان طاغوتند، كه آنان را از روشنايى به سوى تاريكى ‏ها به در مى برند . سوره بقره: آيه 257.
[12] .  ر . ك : الكلم الطيب: ص 228 .
[13] .  نيك قرارگاه و مورد اقامت است . سوره فرقان: آيه 76.
[14] .  قرار ده براى ما هم يك بُتى . سوره اعراف : آيه 138 .
[15] .  خدا را به ما علناً نشان بده . سوره نساء : آيه 153 .
[16] .  تو با خداى خود برويد و بجنگيد ما همين جا مى‏ نشينيم . سوره مائده : آيه 24 .

نوشتن دیدگاه