2  «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللّه‏ِ وَ لا الشَّهْرَ الْحَرامَ وَ لاالْهَدْىَ وَ لا الْقَلائِدَ وَ لا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنْ رَبِّهِمْ وَ رِضْواناً وَ إِذا حَلَلْتُمْ فَاصْطادُواوَ لا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَ تَعاوَنُوا عَلَى‏الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الاْءِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللّه‏َ إِنَّ اللّه‏َ شَدِيدُ الْعِقابِ»
ترجمه :
2. اى كسانى كه ايمان آورديد! حلال نكنيد شعائر خداوندى را و نه ماه حرام را و نه قربانى را و نه تقليد حيواناتى كه براى هدى مى‏ برند و نه كسانى كه قاصد بيت اللّه‏ الحرام هستند ابتغاى فضل از پروردگار خود و تحصيل رضاى او و زمانى كه مُحِل شديد؛ يعنى از حد حرم خارج شديد، صيد كنيد و وادار نكند شما را سرزنش ‏هاى قومى كه شما را مانع شدند از دخول مسجد الحرام اينكه تلافى كنيد، و معاونت كنيد و كمك دهيد بندگان خدا را بر اعمال بِرّ و تقواى از معاصى، و كمك نكنيد آن‏ها را بر معاصى و تعديات و از خدا بترسيد، محققاً سخت‏گير است در عقاب و عذاب.
تفسير :
[معانى شعائر و اشهر حرم و ....]
«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللّه‏ِ» « شعائر » جمع است به معنى علامات و نشانه‏هاى خداوندى كه تعبير به شعائر دين مى ‏شود و اگر چه مورد آيه مناسك حج است، مثل طواف، سعى، وقوف عرفات، مشعر الحرام، رمى جمرات، ذبح ، حلق، بيتوته به مِنى، نماز طواف و ساير مناسك ، لكن منافى با عموم نيست و جمع مضاف افاده عموم مى‏ كند، و مراد از «لا تُحِلُّوا» ؛ عدم مراعات حدود و عدم اعتنا به آن‏هاست ، مثل نماز، روزه، خمس، زكات، حج ، بلكه شعائر مذهبى ، مثل اقامه عزا ، تشرف به زيارات ائمه هدى در مشاهد مشرفه و غير اين‏ها كه تماماً شعائر اللّه‏ است كه احلالش عدم مراعات حدود و احكام آن‏هاست.
«وَ لا الشَّهْرَ الْحَرامَ» « اشهر حرم » رجب، ذى العقده، ذى الحجه، محرم ، كه قتال با مشركين در اين چهار ماه حرام است؛ يعنى ابتدا به قتال ، و اما اگر كفار مقاتله كردند دفاع آن‏ها و مقاتله با آن‏ها مانعى ندارد، و اختلاف شد بين مفسرين كه مراد از شهر حرام كدام شهر است : آيا رجب است يا ذى الحجه ، و توهم كردند كه الف و لام «الشَّهْرَ» عهد است ، لكن الف و لام جنس است و تمام اشهر حرم را شامل مى‏ شود، و نيز گفتند كه اين آيه نسخ شده به آیه «فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ»[1] و آيه «فَلا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هذا»[2] و امثال اين‏ها ، لكن اين توهّم هم فاسد است.
اولاً ، بر فرض كه اين آيات اطلاق داشته باشد مثل اين آيه و آيات ديگر مثل «فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ»[3] ، تقييد مى‏ شود و تعارض تباينى ندارد.
و ثانياً ، اصلاً آيه اطلاق از اين جهت كه اطلاق زمانى باشد ندارد و در مقام بيان از اين جهت نيست.
و ثالثاً ، اين دعوى منافى است با خبرى كه قبلاً از اميرالمؤمنين عليه ‏السلام نقل كرديم كه اين سوره هيچ آيه از آن نسخ نشده. و رابعاً ، اين سوره بعد از سوره نساء و توبه نازل شده و ناسخ بايد بعد از منسوخ باشد نه قبل.
«وَ لا الْهَدْىَ» ؛ آن گوسفندى كه با گاو يا شتر براى قربانى در مِنى روز عيد معين مى‏ كنند حرام است تصرف در آن و بيع و شراء و ذبح و اكل آن «حَتّى يَبْلُغَ الْهَدْىُ مَحِلَّهُ»[4].
«وَ لا الْقَلائِدَ» اختلاف شد بين مفسرين در مراد از «قلائد» و عدم احلال آن بر اقوالى، و لكن ظاهر اين است كه در حج قران[5] « هدى » را تقليد مى‏ كنند به نعلى كه در او نماز مى كنند و اين هدى حرام است خوردن آن يا فروختن يا ساير تصرفات، چنانچه مى ‏فرمايد: «وَ لا تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتّى يَبْلُغَ الْهَدْىُ مَحِلَّهُ»[6] .
و در مجمع البحرين: « يقلّدها بنعل قد صلّى فيها ، كما في الحديث »[7]. و از همين باب است تقليد ؛ يعنى گردن گرفتن قول مجتهد بدون مطالبه دليل، و از همين باب است قلاده كه به گردن زن كه گردن بند مى ‏گويند يا حيوانات مى‏ اندازند .
وفي الحديث: «الخلافة قلّدها رسول اللّه‏ صلى الله‏ عليه ‏و ‏آله علياً[8] ؛ يعنى الزام فرمود امر خلافت را به على عليه ‏السلام » . و در باب جهاد دارد : « السيف مقاليد الجنة و النار[9] ؛ يعنى [شمشير] اگر در راه حق باشد كليد بهشت است و اگر در راه باطل باشد كليد آتش است».
اشكال و دفع:
اما اشكال به اينكه جمله اولى شامل اين جمله بود، زيرا اين هم از مناسك و جزو شعائر است، اما جواب اينكه جمله اولى راجع به خود شخص است كه مشاعر اللّه‏ را مراعات كنيد و اين جمله راجع به اين است كه ديگران كه « هدى » را تقليد مى‏ كنند بر شما حلال نيست در او تصرف كنيد و حلال بدانيد.«وَ لا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرامَ» ؛ يعنى قاصدين بيت الحرام، كسانى كه قصد تشرف حج دارند آن‏ها را مانع نشويد و جلوگيرى نكنيد، سواى اينكه مسلم باشد يا كافر، چون قتال با كفار هم در اشهر حرم حرام است چنانچه گذشت.
«يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنْ رَبِّهِمْ وَ رِضْواناً» ، كسى كه تشرف پيدا مى ‏كند به حج براى درك ثواب و تحصيل رضاى پروردگار است، اگر مسلم باشد كه واضح است و اگر كافر باشد بر حسب عقيده فاسد خود هم مقصودش اين است، و اين جمله اشاره به اين است ، كسانى كه قصد بيت اللّه‏ الحرام را دارند نه براى حج ، بلكه براى فساد يا مقاتله با مسلمين يا خراب كردن بيت، آن‏ها را بايد جلوگيرى كرد و با آن‏ها مقاتله نمود، ولو در اشهر حرم باشد.
«وَ إِذا حَلَلْتُمْ فَاصْطادُوا»؛ زمانى كه مُحِل شديد و از حد حرم خارج شديد صيد كنيد، يعنى حلال است و مرخصيد، نه اينكه واجب باشد صيد، زيرا امر عقيبِ حذر مفيدِ اباحه است، چون محرمات احرام بعد از حلق در منى و تقصير حلال مى ‏شود، مگر سه چيز: طيب، نساء و صيد. بعد از طوافِ حج و نمازِ آن طيب حلال مى ‏شود و بعد از طوافِ نساء و نمازِ آن نساء ، حلال مى ‏شود و صيد به حرمت باقى است تا از حد حرم خارج شود به تفصيلى كه در مناسك مذكور است.
«وَ لا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ» « لا يَجْرِمَنَّكُمْ » ، يعنى « لا يَحْلِمَنَّكُم » وادار نكند شما را «شنئان» به معنى بغضاء قوم. «أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ أَنْ تَعْتَدُوا»، نظر به اينكه مشركين جلوگيرى كردند و مانع شدند در حديبيه كه پيغمبر و اصحابش براى حج داخل مكه شوند، خداوند مى ‏فرمايد : شما مسلمين در مقام تلافى برنياييد و مانع و «صدّ» بر آن‏ها نشويد و بغضاء و عداوت آن‏ها شما را وادار نكند به اين امر.
[در معناى اعانت و تقوا]
«وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى» « اعانت » ايجاد مقدمات قريب به فعل صادر از غير است ، مثلاً دست كورى را گرفتن براى رفتن به مسجد ، يا اسلحه و مراكب[10] دادن به دست مجاهدين . و « بِرّ » تمام خوبى‏ ها را شامل است از اعمال خير ، چه واجبات باشد و چه مستحبات به امر معروف و هدايت و ارشاد و دلالت و ايصال و بذل مال و قوا در راه خير.
و تقوا ، پرهيز از معاصى است و اعانت بر تقوا ، جلوگيرى از ارتكاب معاصى است از ديگران به نهى از منكر و سلب مقدماتى كه موجب شود عدم صدور معصيت از غير. و اعانت بر بِرّ و تقوا علاوه بر اينكه خود اعانتِ بِرّ است و عبادت بزرگى است و احسان به بندگان خدا و خير خواهى است، در ثواب آن عبادت شريك با فاعل است، چه اعانت به زبان باشد يا به فعل يا به مال.
«وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الاْءِثْمِ وَ الْعُدْوانِ» « اثم » مطلق اعمال قبيحه و معاصى الهيه است و « عدوان » تجاوز از حدود شرعيه است. و اعانت بر معاصى و تجاوزات علاوه بر اينكه خود يك معصيت بزرگى است و مورد نهى الهى است، در گناه اهل معاصى هم شريك مى‏ شود و در واقع « معين » فاعل بالتسبيب است و « مرتكب » فاعل بالمباشره است و « راضى به فعل » فاعل بالرضاست و هر سه در گناه و عقوبت شركت دارند، به خصوص اعانت بر ظلم كه جزو اعوان ظلمه مى‏ شود .
و اخبار در حرمت و عقوبت دنيوى و اخروى آن بسيار است و در مجلد دوم فى الجمله متعرض شده‏ ايم[11]، و اعانت بر معاصى ، يا به واسطه تبليغات سوء ، يا فراهم آوردن اسباب معصيت و آلات لهو و لعب و تشكيلات سينماها و تماشاخانه ‏ها و روزنامه‏ ها و مجلات مسمومه و كتب ضلال و امثال اين‏ها. «وَ اتَّقُوا اللّه‏َ إِنَّ اللّه‏َ شَدِيدُ الْعِقابِ» تفسيرش واضح است.
----------------------------------------------
[1] .  پس بكشيد مشركين را هركجا كه دست آورديد . سوره توبه: آيه 5.
[2] .  پس نبايد نزديك مسجدالحرام شوند بعد از اين سال‏ها . همان : آيه 28.
[3] .  پس زمانى كه تمام شد و خارج شد ماه‏ هاى حرام پس بكشيد مشركين را هركجا كه دست آوريد. همان : آيه 5.
[4] .  تا اينكه قربانى به جاى خود برسد . سوره بقره: آيه 196.
[5] .  حج مخصوص ساكنان مكه كه هنگام رفتن به حج ، شتر « هَدىْ » با خود مى‏ بردند
[6] .  و سرهايتان را نتراشيد تا اينكه قربانى به جاى خود برسد . سوره بقره : آيه 196 .
[7] .  كفشى كه با آن نماز مى‏ خواند، به گردن شتر قربانى مى ‏انداخت ، همان طور كه در حديث آمده است. مجمع البحرين : ج3 ، ص131 و تهذيب الأحكام : ج5 ، ص43 ، ح126 .
[8] .  مجمع البحرين : ج3 ، ص132 .
[9] .  همان .
[10] .  مراكب  جمع مَركَب  : آنچه از چهارپايان كه بر آن سوار مى‏ شوند ، به ويژه اسب
[11] .  ر.ك : همين تفسير ، ج2 ، ص59 .

نوشتن دیدگاه