176 «يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللّه‏ُ يُفْتِيكُمْ فِى الْكَلالَةِ إِنِ امْرُؤ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌوَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَكَ وَ هُوَ يَرِثُها إِنْ لَمْ يَكُنْ لَها وَلَدٌ فَإِنْ كانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثانِ مِمّاتَرَكَ وَ إِنْ كانُوا إِخْوَةً رِجالاً وَ نِساءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللّه‏ُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا وَاللّه‏ُ بِكُلِّ شَىْ‏ءٍعَلِيمٌ»
ترجمه :
176. از شما سؤال مى ‏كنند بيان حكم را بفرما، خداوند بيان مى ‏فرمايد درمورد كلاله خواهر و برادر: اگر مردى مُرد و اولاد ندارد و از براى اوست يك خواهر، نصف آنچه گذارده مى ‏برد. و اگر خواهر مرد و اولاد ندارد برادر تمام ارث را مى‏ برد. و اگر دو خواهر دارد دو سوم مال را مى‏ برند بالمناصفه. و اگر خواهر و برادر دارد تمام مال را مى‏ برند، برادرها دو برابرِ خواهرها، يعنى هر برادرى دو برابر خواهر مى ‏برد. بيان مى ‏فرمايد براى شما كه گمراه نشويد؛ و خدا به هر چيزى عالم است.
[در ميراث كلاله]
اشكال:
در اوايل سوره ، خداوند براى خواهر و برادر شش يك قرار داده ، در آيه مى ‏فرمايد: «وَ إِنْ كانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ كانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذلِكَ فَهُمْ شُرَكاءُ فِى الثُّلُثِ...» الآية[1] ، و در اين آيه براى يك خواهر نصف معين فرموده و براى دو خواهر دو ثلث.
جواب:
اما در آنجا راجع به خواهر امى است و در اينجا راجع به ابى و ابوينى است.«يَسْتَفْتُونَكَ» «فتوى» بيان حكم است و «استفتاء» سؤال از بيان حكم است كه از حضرتش سؤال كردند. «قُلِ اللّه‏ُ يُفْتِيكُمْ» ؛ خداوند بيان مى ‏فرمايد.
«فِى الْكَلالَةِ»تفسير كلاله در اول سوره گذشت[2] و به مقتضاى حديث منقول از حضرت صادق عليه ‏السلام مراد اخوه و اخوات است و البته ميراث آن‏ها در طبقه دوم است؛ زيرا طبقه اول ابوين و اولاد هستند هر چه نازل شوند و طبقه دوم اجداد و جدات و اخوات هستند و ميراث آن‏ها دو قسم است : بالفرض و بالنصيب و آيه بالفرض را متذكر مى‏ نمايد و آن اگر اخوه و اخوات امى باشند نصيب «من يتقرب به» را مى ‏برند كه مادر باشد كه در اوايل سوره بيان شده كه اگر يكى باشند سدس مى ‏برند و اگر دو به بالا باشند ثلث مى‏ برند و تقسيم بين آن‏ها بالسويه است ذكر و انثى.
و اما اگر ابوينى باشند، يا با فقد ابوينى ابى تنها باشند، اين آيه بيان مى‏ فرمايد : «إِنِ امْرُؤ هَلَكَ» و «هلاكت» عبارت از موت است «و لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ» كه جزو طبقه اول است و با وجود او ميراث به طبقه دوم نمى ‏رسد؛ چنانچه اگر والدين هم باشند، چون جزو طبقه اولند ارث به خواهر و برادر نمى ‏رسد. بلى ، آن‏ها حاجب اُم [= مادر] مى ‏شوند كه تفصيلش گذشت كه در صورت نبودن اخوه و اخوات مادر ثلث مى‏ برد و بقيه به پدر مى ‏رسد و با وجود آن‏ها مادر سدس مى ‏برد و بقيه راجع به پدر است.
«وَ لَهُ أُخْتٌ» ؛ ابوينى يا ابى ، «فَلَها نِصْفُ ما تَرَكَ» و بقيه اگر زوجه و اجداد و جدات نباشند به همين خواهر مى ‏رسد بالنصيب.
«وَ هُوَ يَرِثُها إِنْ لَمْ يَكُنْ لَها وَلَدٌ»كه اگر خواهر بميرد و طبقه اول نباشند تمام ارث به برادر مى ‏رسد.
«فَإِنْ كانَتَا اثْنَتَيْنِ» ، يعنى متوفى چه مرد باشد و چه زن ، اگر دو خواهر دارد و طبقه اولى نيستند دو ثلث مى ‏برند بالفرض «فَلَهُمَا الثُّلُثانِ مِمّا تَرَكَ». و اگر وارث ديگرى در اين طبقه مثل اجداد و جدات نيستند و زوج يا زوجه هم ندارد ثلث ديگر را بالنصيب مى ‏برند.
«وَ إِنْ كانُوا إِخْوَةً رِجالاً وَ نِساءً» كه اگر متوفى برادر و خواهر هر دو را دارد چه متعدد باشند يا نباشند، ولى ابوينى يا ابى با فقد ابوينى تمام مال تقسيم بين آن‏ها مى ‏شود ؛ برادر دو برابر خواهر؛ «فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ» و فروع بسيارى داريم كه در كتاب ميراث متعرض هستند و يك قسمت آن‏ها را در اول سوره متعرض شديم[3].
«يُبَيِّنُ اللّه‏ُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا» ، يعنى خداوند « بيان » احكام ارث را فرمود كه اگر بيان نفرموده بود شما به « ضلالت » مى ‏افتاديد ، كأنّه تقديرى است كه سياق كلام دلالت دارد «وَ اللّه‏ُ بِكُلِّ شَىْ‏ءٍ عَلِيمٌ».
تمت بعون اللّه‏ و توفيقه سورة النساء المباركة
في ليلة العشرين من ذي القعدة الحرام سنة 1377 هـ .
بيد مؤفه الحاج السيد عبد الحسين طيب أيده اللّه‏ تعالى في الدارين ،
و يتلوها بتوفيقه و تأييده إن شاء اللّه‏ تعالى سورة المائدة ،
و الحمد للّه‏ و الصلاة على محمد و آله صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏ آله .
------------------------------------------------
[1] .  و اگر مردى يا زنى بميرد و وارث او كلاله باشند كه برادر و خواهرند، اگر يك برادر يا يك خواهرند، يك ششم مى‏ برند و اگر بيشترند ، تمام در يك سوم شريكند . آيه 12.
[2] .  ر . ك : ذيل تفسير آيه 12 همين سوره .
[3] .  ر . ك : ذيل تفسير آيه 12 همين سوره .

نوشتن دیدگاه