117   «إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلاّ إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلاّ شَيْطاناً مَرِيداً»
ترجمه[1] :
تفسير :
[در معناى « يدعون » و « اناث » و « شيطان »]
«إِنْ يَدْعُونَ» « إنْ » نافيه است به قرينه استثناء. و مراد از «يَدْعُونَ»عبادت و خضوع و خشوع نزد آن‏ها. «مِنْ دُونِهِ» ؛ يعنى غير از خدا ، پس معنى اين مى‏ شود كه عبادت نمى‏ كنند غير خدا را «إِلاّ إِناثاً» مگر زن‏ هايى را، « اناث » جمع انثى [= ماده] است مقابل ذكور جمع ذكر[= نر] . و تعبير به اناث بعضى گفتند مراد ملائكه هستند، چون معتقد بودند كه ملائكه دختران خدا هستند ، چنانچه در بسيارى از آيات به اين مطلب اشاره دارد ، مثل آيه شريفه «أَ فَرَأَيْتُمُ اللاّتَ وَ الْعُزّى * وَ مَناةَ الثّالِثَةَ الْأُخْرى * أَ لَكُمُ الذَّكَرُ وَ لَهُ الأُْنْثى»[2] و مثل آيه شريفه «فَاسْتَفْتِهِمْ أَلِرَبِّكَ الْبَناتُ وَ لَهُمُ الْبَنُونَ * أَمْ خَلَقْنَا الْمَلائِكَةَ إِناثاً وَ هُمْ شاهِدُونَ»[3]، و غير اين‏ها از آيات ديگر. و بعضى گفتند مراد اوثان مثل لات و عزى و ساير بت‏ ها هستند و آن‏ها را به اسم اناث تعبير كرده‏ اند ، چون لات تأنيث اللّه‏ است و عزى تأنيث اعز است.
و بعضى گفتند اسامى بت‏ها اسامى نساء بوده ، براى هر بتى هم يك اسمى از آن‏ها انتخاب كردند، لكن ما مدركى از اخبار براى اين اقوال پيدا نكرديم و قول مفسرين هم مدرك نيست ، چون تفسير به رأى است.
شايد بتوان گفت كه مقتضاى اطلاق آيه شامل جميع آن‏ها بشود و هر يك از اين تفسيرات بيان يكى از مصاديق است، بلكه بتوان گفت كه مراد ازدواج باشند، چنانچه در خبر است:  «دينُهم دنانيرُهم ، و قبلتُهم نساؤُهم».[4]
و تعبير به «يَدْعُونَ» نمود و « يعبدون » نفرمود ؛ به معنى توجه و اطاعت آن‏هاست ، چنانچه امروز مشاهده مى ‏شود كه زن‏ها فرمان‏ فرما هستند بر شوهرها و هر چه بگويند يا بخواهند آن‏ها انجام مى ‏دهند بالطوع و الرغبة  .
[دفع دو اشكال]
و از اين بيان دفع دو اشكال هم مى ‏شود:
اشكال اول:
اينكه در آيه تناقض است ، زيرا در جمله اول مى‏ فرمايد: «إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلاّ إِناثاً» مقتضاى آن انحصار به اناث است و غير اناث حتى شيطان را « لا يدعون » ، و جمله ثانيه غير از شيطان را « لا يدعون » حتى اناث را و اين دو جمله تناقض است.
اشكال دوم:
اينكه مسلّماً بعض مشركين عبده شمس و قمر و كواكب هستند و بعضى آتش پرست و بعضى گاو و گوساله پرست و بعضى درخت پرست و غير اين‏ها و اين با ظاهر آيه تنافى دارد.
و اما جواب:
اولاً ، تمام طبقات مشركين شرك آن‏ها به اغواى شيطان است و در عين شرك اطاعت شيطان مى ‏كنند، پس اين دو جمله يكى است و تناقض ندارد. و ثانياً ، كلمه «يَدْعُونَ» اطلاقى ندارد كه شامل تمام مشركين باشد، ممكن است مراد خصوص مشركين كه عبده ملائكه يا اوثان باشند به بيانى كه ذكر شد.
و ثالثاً ، اين جمله اطلاق ندارد و مفادش مثل اين است كه بگويى « اكرم العلماء إلاّ زيداً » و «أكرم العلماء إلاّ عمرواً» كه مفادش اين مى ‏شود « أكرم العلماء إلاّ زيداً و عمرواً » . و اينجا مفادش : « إن يدعون إلاّ إناثاً و شيطاناً » مى ‏شود و «إِنْ يَدْعُونَ»دوم تأكيد است و مفادش «إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلاّ إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلاّ شَيْطاناً مَرِيداً».
----------------------------------------------------
[1] .  [مشركان] به جاى او، جز بت ‏هاى مادينه را [به دعا] نمى‏ خوانند، و جز شيطانِ سركش را نمى ‏خوانند.
[2] .  به من خبر دهيد از لات و عزّى ، و منات آن سومين ديگر ، آيا [به خيالتان] براى شما پسر است و براى او دختر ؟ سوره نجم: آيات 19 ـ 21.
[3] .  پس ، از اين كفار و مشركين بپرس كه رأى و عقيده اين‏ها چيست؟ آيا براى پروردگار تو دخترانى است و براى آن‏ها پسرانى؟ آيا ما ملائكه را زنان خلق كرديم و موقعى كه ما ملائكه را خلق كرديم آن‏ها مشاهده مى ‏كردند ؟ سوره صافات: آيات 149 ـ 150.
[4] .  دين آن‏ها پول و ثروت ، و قبله آن‏ها زنانشان است . جامع الأخبار : ص355 ، ضمن ح993 و بحار الأنوار : ج22 ، ص453 ، ح11.

نوشتن دیدگاه