113   «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللّه‏ِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ وَ ما يُضِلُّونَ إِلاّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَضُرُّونَكَ مِنْ شَىْ‏ءٍ وَ أَنْزَلَ اللّه‏ُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَ كانَ فَضْلُ اللّه‏ِ عَلَيْكَ عَظِيماً»
ترجمه :
113. و اگر نبود فضل خدا بر تو و رحمت او، هر آينه طايفه ‏اى از آن‏ها همت گماشتند كه تو را گمراه كنند و گمراه نمى‏ كنند مگر خود را و هيچ‏گونه ضررى به تو نمى ‏توانند وارد كنند؛ و حال آنكه خداوند بر تو نازل فرمود كتاب و حكمت را و تعليم فرمود آنچه را كه نمى‏ دانستى و فضل خدا بر تو عظيم است.
تفسير :
[تفضلات خداوند به پيامبر]
«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللّه‏ِ عَلَيْكَ» ، تفضلات خدا بر پيغمبر اكرم بيش از آن است كه بتوان بيان كرد. در عالم نورانيت ، اول مخلوق خدا نور مقدس او بوده و علم اولين و آخرين به او افاضه شده و علم ما كان و ما يكون، و او را قرار داد افضل جميع انبيا و مرسلين و ما سوى اللّه‏، دينش افضل اديان و اوصيايش افضل اوصيا، كتابش افضل كتب، امتش افضل امم، دين او ناسخ تمام اديان و غير منسوخ تا قيامت باقى است، شفاعت كبرى و مقام محمود خاص او و اهل بيت او، خلقت عالم به طفيل او و غير اين‏ها از تفضلات.
و كلمه «لَوْ لا» امتناعيه است كه بر فرض محال اگر نبود اين تفضلات . «وَ رَحْمَتُهُ»و رحمت حق پى در پى شامل حال او از مقام عصمت و تخلق به جميع اخلاق حميده كه بفرمايد: «وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ»[1]، در جميع كمالات اكمل از كل، اشجع، اسخى، اعبد، ازهد و هكذا بدنش سايه نداشته باشد، ابر بالاى سرش باشد، جمالش اجمل از كل و غير اين‏ها. «لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ» ، بعضى مفسرين گفتند مراد يك دسته از مشركين هستند كه آمدند گفتند ما به تو ايمان مى ‏آوريم مشروط به اينكه بت‏ هاى ما را متعرض نشوى، بعضى گفتند مراد بعض منافقين بودند كه قصد قتل آن حضرت را در عقبه كرده بودند، و بعضى گفتند مراد كسانى بودند كه طرفدارى از خائن كردند و مى ‏خواستند او را تبرئه كنند و گردن ديگرى بار كنند و تمام اين‏ها علاوه بر اينكه تفسير به رأى است و اعتبار ندارد خلاف ظاهر آيه است، زيرا قضيه شرطيه است و گفتند تصدق عن كاذبين ؛ يعنى اگر تفضل الهى نسبت به تو نبود ، هر آينه همچه قصدى را داشتند و چون تفضل الهى با تو بود آن‏ها هم قصدى نداشتند ؛ يعنى چون ديدند كه خداوند آن‏ها را رسوا مى ‏كند و پيغمبر خود را نصرت و ظفر مى ‏بخشد ، همچه قصدى را نكردند و نداشتند.
«وَ ما يُضِلُّونَ إِلاّ أَنْفُسَهُمْ» كه با اينكه مشاهده مى‏ كردند كه آن حضرت مورد الطاف الهى است ، مع ذلك از روى معصيت و عناد نيامدند به شرف اسلام مشرف شوند. و تعبير به «طايفه» شايد اشاره باشد به آن‏هايى كه حقانيت آن حضرت را درك كردند؛ مثل جماعتى از يهود و نصارا و مشركين كه خود را به اختيار به ضلالت انداختند.
«وَ ما يَضُرُّونَكَ مِنْ شَىْ‏ءٍ» ، عدمِ ايمان آن‏ها به قدر خردلى بر پيغمبر صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله ضررى ندارد ، او به وظيفه رسالت خود عمل كرده ، (تو خواه از سخنم پندگير و خواه ملال)، چنانچه از كفر كافر و فسق فاسق به دستگاه الهى ضررى وارد نمى ‏شود و همچنين پيغمبر  صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله.
گر جمله كائنات كافر گردند
بر دامن كبرياش ننشيند گرد
«وَ أَنْزَلَ اللّه‏ُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ» « كتاب » معلوم است قرآن مجيد است و «حكمت» را هم در ذيل آيه «وَ مَنْ يُؤتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِىَ خَيْراً كَثِيراً»[2]
گفتيم معرفت به حقايق اشياء به قدر طاقت بشريت است و شامل جميع معارف و علوم مى ‏شود .
«وَعَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ» .
اشكال :
مكرر بيان شده كه پيغمبر صلى ‏الله‏ عليه ‏و‏ آله در همان عالم نورانيت كه خلقت نور مقدس او شد ، افاضه تمام علوم و كمالات به او شد ديگر موردى براى اين جمله باقى نمى‏ ماند.
جواب:
اولاً، در همان عالم نورانيت هم پيغمبر صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله بذاته علم نداشت ، چون ممكن بالذات چيزى ندارد ، خداوند به او افاضه فرمود ، پس «علّمه ما لم يكن يعلم» صادق است.
و ثانياً، هر چه علم به او افاضه شود محدود است، چون ممكن است و  نفس علم غير متناهى است و نسبت محدود به غير متناهى اگر بگوييم نسبت قطره است به دريا غلط گفته ‏ايم ، زيرا دريا هم محدود است و مقام مقدس نبوى به مقام عقل مستفاد رسيد و اتصال پيدا كرد به علم مبدأ اعلى و دائماً به او افاضه مى‏ شود و سابقاً اين موضوع را تشريح كرده‏ ايم.
«وَ كانَ فَضْلُ اللّه‏ِ عَلَيْكَ عَظِيماً» ، چيزى را كه خداوند به عظمت ياد كند از عهده بشر خارج است كه بتواند درك كند ، چنانچه مى‏ فرمايد: «وإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ»[3]، جميع اخلاق حميده آن هم درجه اعلى كه نمى ‏توان ادراك نمود.
----------------------------------------------
[1] .  و محققاً تو هر آينه بر اخلاق عظيم هستى . سوره قلم: آيه 4 .
[2] .  و هر كه را حكمت داد خير كثيرى به او عنايت فرموده . سوره بقره : آيه 269 .
[3] .  و محققاً تو هر آينه بر اخلاق عظيم هستى . سوره قلم: آيه 4.

نوشتن دیدگاه