105   «إِنّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النّاسِ بِما أَراكَ اللّه‏ُ وَ لاتَكُنْ لِلْخائِنِينَ خَصِيماً»
ترجمه :
105. محققاً ما نازل فرموديم بر تو كه پيغمبر هستى كتاب را به حق، ثابت، مطابق حكمت و صلاح براى اينكه حكم فرمايى بين مردم به آنچه خداوند به تو تعليم فرموده و نشان داده، و نباش از براى خيانت كنندگان خصيم و طرفدار.
تفسير :
اين آيه شريفه از آيات مشكله است از جهاتى ، كه در ذيل آيه بيان مى ‏شود، إن شاء اللّه‏ تعالى.
[در اطلاق كتاب بر قرآن]
«إِنّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ» مراد قرآن مجيد است و گذشت در اول سوره بقره[1] كه اطلاق كتاب بر قرآن ، يا به واسطه  اين است كه به يد قدرت در لوح محفوظ نوشته شده ؛ «بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ * فِى لَوْحٍ مَحْفُوظٍ»[2] يا به دست ملائكه نوشته شده ؛ «فِى صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ * مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ * بِأَيْدِى سَفَرَةٍ * كِرامٍ بَرَرَةٍ»[3] ، يا به دست مسلمين و كتّاب وحى حين تلاوت قرآن . «بِالْحَقِّ» ، ثابت و محقق ، مطابق با حكمت و واقع و صلاح.
«لِتَحْكُمَ بَيْنَ النّاسِ» يكى از حِكَم نزول قرآن است ، نه اينكه فايده آن منحصر به اين باشد .
[در اخبار تفويض و جواب آن‏ها]
«بِما أَراكَ اللّه‏ُ» ، بعضى از اين جمله استفاده كرده ‏اند كه خداوند تفويض فرموده بيان احكام را به نظر پيغمبر صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله و امام عليه ‏السلام و تمسك جستند به بعضى اخبار ، مثل خبر سعد بن عبد اللّه‏[4] از حضرت صادق عليه ‏السلام كه در يك مورد چهار حكم مختلف بيان فرمود و در ذيل حديث دارد:
«إنّ اللّه‏ عزّ و جلّ فوّض إلى محمد  صلى ‏الله ‏عليه ‏و ‏آله أمر دينه، فقال: «لِتَحْكُمَ بَيْنَ النّاسِ بِما أَراكَ اللّه‏ُ» ، و إنّ اللّه‏ فوّض إلينا من ذلك ما فوّض إلى محمد  صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله»[5].
و مثل روايت ابن سنان[6] از آن حضرت فرمود : «لا و اللّه‏ ، ما فوّض إلى أحد من خلقه إلاّ إلى رسول اللّه‏ و إلى الأئمة عليهم السلام»[7].
و در زيارات دارد: «مفوّض في ذلك كلّه إليكم»[8].
لكن اين عقيده مفوّضه است و بر خلاف ضرورت مذهب شيعه و نصوص قرآن و اخبار متواتره است ؛ و نه از آيه استفاده مى‏شود و نه اخبار دلالت دارد.
اما [از لحاظ] آيه : كلمه «بِما أَراكَ اللّه‏ُ» ؛ يعنى به آنچه كه خدا به تو تعليم فرموده و نشان داده ، نه اينكه به آنچه پيش خود بگويى يا حكم كنى ، بلكه جمله قبل هم بر اين معنى دلالت دارد كه از روى كتاب حكم كنى.
و اما اخبار : اولاً خبر سعد علاوه از ضعف سند و اعراض اصحاب ، فى نفسه بسيار بعيد است كه در يك مجلس بتواند چهار نفر بيايند و در يك مسئله امام چهار حكم مختلف بيان كند و بيان هم نكرده كه آن مسئله چه بوده و چهار حكم مختلف چه بوده.
و اما روايتِ ابن سنان و مفاد زيارات دلالت ندارد ، بلكه ممكن است گفته شود كه مفادش ولايت است و وجوب اطاعتِ هر چه بفرمايند ، نه آنكه پيش خود چيزى بگويند.
خلاصه مطلب آنكه ، صاحب ولايت مطلقه هر نوع حكمى و تصرفى و امرى و نهيى بفرمايد بايد اطاعت كنند و تسليم باشند و چون و چرا نزنند و حكمت و جهتش را مطالبه نكنند. و اما شخص والى هم سر سوزنى از پيش خود نمى ‏فرمايد ؛ «وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى * إِنْ هُوَ إِلاّ وَحْىٌ يُوحى * عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوى»[9] .
و مسئله تفويض ، چه در امور تكوينيه امرِ خلقت و رزق و چه در امور تشريعيه و احكام شرعيه باطل است ؛ و لفظ تفويض در زيارات و امثال اين‏ها محمول است بر اينكه اختيار امت به دست آن‏هاست ، حتى در قيامت شفاعت كبرى و قسمت اهل جنت و نار با آن‏هاست ، ولى احدى را تا اجازه و اذن الهى نباشد نخواهند شفاعت كنند.
«وَ لا تَكُنْ لِلْخائِنِينَ خَصِيماً» ، بعضى از مفسرين عامّه براى اين جمله و شأن نزول آيه چيزهايى گفته ‏اند كه ساحت قدس نبوى صلى ‏الله ‏عليه‏ و‏ آله از آن‏ها دور است و منافى با مقام عصمت است و ما از نقل آن خوددارى مى‏ كنيم و مى‏ گوييم اين جمله نظير آيه شريفه است : «لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ»[10] ، و امثال اين آيات براى قطع طمع مشركين و كفار است كه محال است پيغمبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله شرك بياورد يا متابعت هواى نفس آن‏ها را بكند . و در اينجا محال است پيغمبر صلى‏ الله‏ عليه ‏و ‏آله براى شخص خائن مخاصمه كند ، يعنى خائن قطع طمعش بشود كه حضرت براى او طرفدارى نخواهد نمود و براى تنبيه است كه آن‏ها هم شرك نياورند و متابعت هواى نفس كفار را نكنند و براى خائن خصيم نباشند.
----------------------------------------------------
[1] .  ر.ك : همين تفسير ، ج1 ، ص259 .
[2] .  بلكه قرآن با مجد و شرافت است در لوح محفوظ ثبت شده . سوره بروج: آيات 21 ـ 22.
[3] .  در صحائف محترمه بوده ، به مقام رفيع و پاك و پاكيزه ، به دست ‏هاى سفراى الهى كه محترم و نيكوكار بودند . سوره عبس: آيات 13 ـ 16.
[4] .  براى اطلاع از مختصرى از زندگى نامه وى ، ر.ك : همين تفسير ، ج2 ، ص163.
[5] .  خداوند متعال امر دين خود را در اختيار پيامبر قرار داد و فرمود : ميان مردم به آنچه كه خدا به تو آموخته ، داورى كن . خداوند از آنچه كه به پيامبر سپرد ، در اختيار ما نيز قرار داد . مختصر بصائر الدرجات : ص266 ، ضمن ح259 و تفسير البرهان : ج2 ، ص323 ، ح2 .
[6] .  براى اطلاع از مختصرى از زندگى نامه وى ، ر.ك : همين تفسير ، ج1 ، ص351 .
[7] .  به خدا نه ، در اختيار هيچ كس از مخلوقاتش قرار نداد ، به جز پيامبر خدا و ائمه معصومين عليهم‏ السلام .كافى : ج1 ، ص268 ، ح8 و تفسير البرهان : ج2 ، ص322 ، ح1 .
[8] .  خداوند تمام دين خود را به شما واگذار كرده است . كافى : ج4 ، ص579 ، ح2 ؛ عيون اخبارالرضا عليه ‏السلام : ج2 ، ص304 ، ح1 ؛ كامل الزيارات : ص504 ، ح3 و بحار الأنوار : ج99 ، ص8 ، ضمن ح1 .
[9] .  از روى هواى نفس و خواهش نفسانى چيزى نمى ‏گويد ، آنچه مى ‏فرمايد ، نيست مگر وحى الهى كه به او وحى شده ، او را شديد القوى كه صاحب قوّه شديده بود تعليم كرد . سوره نجم: آيات 3 ـ 5.
[10] .  هر آينه اگر مشرك شدى تمام عبادات و اعمال صالحه تو البته حبط مى‏ شود و از بين مى ‏رود و هر آينه البتّه مى ‏باشى از زيان كاران . سوره زمر: آيه 65.

نوشتن دیدگاه