101   «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِى الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلوةِ إِنْ خِفْتُمْ‏أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكافِرِينَ كانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِيناً»
ترجمه :
101. و زمانى كه ضرب در ارض كرديد، يعنى مسافرت نموديد، پس باكى نيست بر شما كه نماز را قصر كنيد، يعنى شكسته بخوانيد اگر مى ‏ترسيد كفار به شما حمله كنند. محققاً كفار دشمن آشكاراى شما هستند.
تفسير :
[در قصر و شكسته شدن نماز در مورد خوف و سفر و شرايط قصر]
اين آيه شريفه مشتمل بر سه جمله است:
جمله اولى: صلات مسافر :
كه مفاد صدر آيه است : «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِى الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلوةِ» و حكم صلات مسافر مطابق اجماع علماى شيعه و اخبار وارده از ائمه اطهار عليهم ‏السلام، مسافر بايد نمازهاى رباعيه [= چهار ركعتى] كه ظهر و عصر و عشا باشد قصر كند ؛ يعنى دو ركعت به جا آورد مثل نماز صبح. و اما نماز مغرب و صبح به حال خود باقى است. و كلمه «فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ» دليل بر جواز اتمام نيست ، چنانچه گذشت در آيه شريفه «إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللّه‏ِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَِ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما...»[1]الآية ، چنانچه ائمّه عليهم‏ السلام استدلال فرموده[2] .
و شرايط قصر مطابق فتواى اماميه هشت است:
1 . خروج از حدّ ترخّص كه صداى مؤذن شهر شنيده نشود، يا جُدْران [= ديوارهاى] شهر مخفى گردد كه مفاد دو حديث است :
«إن خَفِيَت الجدران فقصّر»[3].
«إن خفي الأذان قصّر»[4]
و تعارض مفهوم هر يك با منطوق ديگرى نتيجه مى ‏دهد كه هر يك كافى است ، زيرا مفهوم هر يك مطلق است ، به منطوق ديگرى تقييد مى‏ شود.
2 . قصد مسافت كه هشت فرسخ است يا چهار فرسخ كه همان روز مراجعت كند. و اما اگر غير آن روز مراجعت كرد ، قبل از ده روز احتياط جمع است و اگر بعد از ده روز است اتمام.
3 . سفر معصيت نباشد، چه نفس مسافرت حرام باشد، مثل مسافرت زن با نهى شوهر و فرزند با نهى ابوين يا عبد گريخته و امثال اين‏ها، يا مقصد حرام داشته باشد، مثل ظلم يا عمل غير مشروع و امثال اين‏ها.
4 . كثير السفر نباشد ، چه شغلش سفر باشد ، مثل مُكارى و راننده و پيله ‏ور ، يا محل كسب با محل سكونتش به مقدار مسافت باشد كه همه روزه يا همه هفته بايد اياب و ذهاب داشته باشد، يا محل خريد و محل فروش مختلف باشد، مثل تجّار كه بايد همه هفته بروند مثلاً تهران جنس بخرند بياورند اصفهان بفروشند كه اين‏ها در سفر اول قصر و دوم جمع و سوم اتمام، مگر آنكه در محلى ده روز اقامه كند اين عنوان از او سلب مى ‏شود، يا سفرى براى مقصد ديگرى ، مثل حج يا زيارت يا صله ارحام يا ملاقات احبه يا تفريح برود كه بايد قصر كند.
5 . قصد اقامه ده روز در محلى نداشته باشد ، كه در اين صورت بايد تمام بخواند.
6 . با حال ترديد سى و يك روز در محلى نماند كه اگر ماند تمام بخواند.
7 . در اثناى مسافرت به وطن خود نرسد، كه اگر رسيد بايد تمام بخواند ولو آنجا نماند، چه وطن اصلى و چه وطن اتخاذى.[5]
8 . سفر لهوى نباشد مثل صيد لهوى و امثال آن‏ها. و تفصيل اين فروع در فقه .
جمله دوم: صلات خوف و مطارده :
كه مفاد «إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا» است و ظاهر آيه اگر چه خوف را شرط مسافرت گرفته ، لكن مستفاد از اخبار اين است كه خوف مستقل در تقصير صلات است ولو شرايط مسافرت را نداشته باشد و قصر صلات از جهت خوف مختلف است : بسا يك ركعت حتى مغرب و صبح ، بسا در حال حركت و ركوع و سجود به ايما و اشاره [گزارده شود] ، چه خوف از قطّاع طريق [= راهزنان] باشد و چه خوف از ظالم باشد و چه خوف از كفار و مشركين و معاندين باشد، چه در حال حرب و جهاد باشد ، چه حال فرار از دشمن باشد [به هر حال،]به مقدار ميسور بايد انجام وظيفه نمايد و دستور نماز در ميدان حرب [= جنگ] مى ‏آيد در آيه بعد ان شاء اللّه‏ تعالى.
جمله سوم: [فتنه كفار:]
مراد از فتنه كفار اين است كه انتظار بكشند كه [به] مسلمين موقع اقامه صلات حمله كنند و آن‏ها را به قتل رسانند يا اسير كنند يا اموال آن‏ها را بربايند يا انحاى اذيتى به آن‏ها وارد كنند و اين‏ها دشمن آشكارا هستند كه مفاد جمله اخيره : «إِنَّ الْكافِرِينَ كانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِيناً» است، غير از منافقين و دشمن‏ هاى داخلى كه دشمن مخفى هستند .
----------------------------------------------------
[1] .  همانا صفا و مروه از نشانه ‏هاى خداست پس هر كه حج خانه خدا و يا عمره به جا آورد گناهى نيست بر او كه بر صفا و مروه طواف كند. سوره بقره : آيه 158 .
[2] .  ر.ك : من لايحضره الفقيه : ج1 ، ص295 ، ح1265 و تفسير البرهان : ج2 ، ص315 ، ح6 .
[3] و [4] . اگر ديوار شهر ناپديد شد و صداى اذان به گوش نرسيد ، نماز را شكسته بخوان
المحاسن : ج2 ، ص120 ح129 وح127 ؛ الاستبصار ج1 ، ص242 ، ح862 ؛ تهذيب الأحكام : ج4 ، ص230 ، ح50 و وسائل الشيعة : ج8 ، ص472 ، ح3 و ص473 ، ح9 .  تمام منابع نقل به مضمون  .
[5] .  وطن اتخاذى : وطنى است كه مكلف آن را به عنوان وطن خويش انتخاب مى ‏كند .

نوشتن دیدگاه