97   «إِنَّ الَّذِينَ تَوَفّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِى أَنْفُسِهِمْ قالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قالُوا كُنّا مُسْتَضْعَفِينَ فِى الْأَرْضِ قالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللّه‏ِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِيها فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ‏جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِيراً»
ترجمه :
97. محققاً كسانى كه ملائكه آن‏ها را مى‏ گيرند، يعنى قبض روح آن‏ها را مى‏ كنند در حالى كه آن‏ها ظلم به نفس كردند در عدم تشرّف خدمت رسول اللّه‏ و عدم مهاجرت به مدينه و عدم قبولى اسلام، ملائكه بر سبيل توبيخ يا تقرير از آن‏ها مى‏ پرسند كه شما در چه حالى بوديد؟[1] آن‏ها بر سبيل اعتذار مى ‏گويند: ما در چنگال مشركين گرفتار بوديم و در مقابل آن‏ها ضعيف بوديم و قدرت نداشتيم به شرف اسلام مشرف شويم، جواب مى‏ دهند: مگر زمين خدا وسعت نداشت ؟
شما هم مى‏ خواستيد مثل سايرين هجرت نماييد و از دست مشركين نجات يابيد. و اين عذر از آن‏ها پذيرفته نيست، پس اين‏ها جايگاهشان جهنم است و بد بازگشتى است.
تفسير :
[ پذيرفته نشدن عذر كافران به هنگام مرگ و عذاب آن‏ها ]
«إِنَّ الَّذِينَ تَوَفّاهُمُ الْمَلائِكَةُ» « توفى » اخذ به قوّت است از ماده «وفى» كه به معنى اداء است، مثل اداى دين ، اگر دائن به اختيار خود ادا نمود مى ‏گويند :
« وَفَى بِدَيْنه» و اگر مديون از او گرفت مى ‏گويد : « تَوَفّيْتُ دَيْني » . و « توفّى » بنفسه دلالت بر قبض روح ندارد، چنانچه در مورد عيسى عليه ‏السلام از قول او مى ‏فرمايد: «فَلَمّا تَوَفَّيْتَنِى كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ»[2]، با اينكه قبض روح او نشده بود ، بلكه خود او را از چنگال يهود نجات بخشيد و به آسمان برد، ولى در اينجا و موارد بسيار ديگر به قراين داخليه مراد قبض روح است و اين گاهى نسبت به خدا داده مى ‏شود ؛ «اللّه‏ُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها»[3] و گاهى نسبت به ملك الموت داده مى‏ شود ؛ «قُلْ يَتَوَفّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِى وُكِّلَ بِكُمْ»[4]، گاهى نسبت به ساير ملائكه مى ‏دهد ، مثل همين آيه و تمام صحيح است، ملائكه مأمور به امر ملك الموت و او مأمور به امر الهى و نسبت فعل هم به آمر صحيح است و هم به مأمور، به خصوص مأمورى كه قدرت بر تخلف نداشته باشد.
«ظالِمِى أَنْفُسِهِمْ» « ظالِمِى » جمع ظالم و در اصل ظالمين بوده « نون » از باب تخفيف ساقط شده، مثل «هَدْياً بالِغَ الْكَعْبَةِ»، كه « بالغاً » بوده.
و [«ظالِمِى»] حال است از براى «الَّذِينَ». و مراد از ظلم به نفس ، عدم تشرف به اسلام و بقاى بر شرك كه «إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ»[5].
«قالُوا» ؛ ملائكه قابض ارواح [مى ‏پرسند] .
«فِيمَ كُنْتُمْ» « فيما » بوده « الف » تخفيفاً ساقط شده و «ما» ، استفهاميه يا توبيخى است كه چرا اسلام نياورديد ؟ يا تقرير است كه اقرار به شرك كنند و خبر «كُنْتُمْ» ؛ يعنى « كنتم في أيّ شيء من الإسلام أو الشرك ؟ »[6]
«قالُوا كُنّا مُسْتَضْعَفِينَ فِى الْأَرْضِ» « ضعيف » با « مستضعف » فرق دارد، ضعيف كسى را گويند كه توانايى ندارد، مستضعف كسى را گويند كه ديگران او را ضعيف كنند ، يعنى ما در ميانه مشركين بوديم و آن‏ها بر ما مسلط بودند. ملائكه جواب آن‏ها را مى ‏دهند كه شما قدرت داشتيد از بين مشركين خارج شويد و هجرت نماييد ، چنانچه ديگران كردند «قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللّه‏ِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِيها» . و مستضعف كسانى هستند كه در آيه بعد بيان مى‏ فرمايد. و از اين جمله استفاده مى ‏شود كسانى كه در جامعه هستند كه نمى ‏توانند به وظايف دينى خود عمل كنند ، مثل بسيارى از ممالك خارجه ، بلكه بسيارى از دهات دور دست، بلكه بسيارى از شهرستان‏ ها و امثال اين‏ها ، حرام است توقف آن‏ها و واجب است هجرت به محل و مركزى كه دسترسى به احكام دين داشته باشند ، نمايند و بتوانند به وظايف دينى عمل كنند. «فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِيراً» تفسيرش واضح است و مكرر گفته شده، احتياج به بيان ندارد.
------------------------------------------------
[1] .  ملائكه به منظور سرزنش يا اقرار گرفتن از آن‏ها مى ‏پرسند : در چه موضعى بوديد؟
[2] .  پس زمانى كه مرا گرفتى خودت مراقب آن‏ها هستى. سوره مائده: آيه 117.
[3] .  خداوند متعال نفوس را زمان موت آن‏ها مى ‏گيرد . سوره زمر: آيه 42.
[4] .  به اين منكرين معاد بگو كه ملك الموت مى ‏گيرد شما را به شدت و سختى . سوره سجده: آيه 11.
[5] .  محققاً شرك هر آينه ظلم عظيمى است ، بسيار بزرگ است. سوره لقمان: آيه 13.
[6] .  در چه حالى از اسلام يا شرك بوديد ؟

نوشتن دیدگاه