40   « إِنَّ اللّه‏َ لا يَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ وَ إِنْ تَكُ حَسَنَةً يُضاعِفْها وَ يُؤتِ مِنْ لَدُنْهُ أَجْراً عَظِيماً»
ترجمه:
40. خداوند به مقدار سنگينى ذره‏اى ظلم نمى‏كند و اگر به مقدار سنگينى ذره‏اى كسى حسنه به جا آورد ، خداوند ثواب مضاعف عوض مى‏دهد و پاداش بزرگى از مقام ربوبى عنايت مى‏فرمايد .
] معناى ظلم و انواع آن ]
«إِنَّ اللّه‏َ لا يَظْلِمُ» « ظلم » از ماده ظلمت است و مقابل عدل است ، به معنى « وضع الشيء فى غير موضعه »[1] ، چنانچه عدل « وضع الشيء فى موضعه »[2]
و مراد از ظلم در اينجا تعدى و تجاوز و ايذاء است. و در خبر است كه ظلم سه قسم است : ظلم به خدا ، يعنى نسبت ناروا به خدا دادن مثل شرك . در آيه دارد «إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ»[3]، ظلم به غير در منع حقوق و ايذاى به غير حق ، ظلم به نفس در ترك طاعت و فعل معصيت[4].
و نسبت ظلم با عدل نسبت تضاد است، و امّا نسبت ظلمت با نور بعضى گفتند آن هم تضاد است، دو امر وجودى است به دليل حديث: «جاعلُ الظُلُماتِ و النُور»[5] .
و بعضى نسبت سلب و ايجاب و بعضى عدم و ملكه و شرحش در آيه شريفه «يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»[6] گذشت.
و قبح ظلم عقلى است به حكم عقل مستقل ، مثل حسن احسان، و بسا به وجوه و اعتبارات تغيير مى‏كند ؛ مثلاً ضرب يتيم للتأديبْ حسن است و للتشفّى قبيح است ؛ و فعل قبيح محال است از خداوند صادر شود ، زيرا فاعل قبيح ، يا جاهل به قبح آن است يا به واسطه جلب منفعتى مرتكب مى‏شود يا تشفّى ؛ و تمام اين‏ها در حق خداوند محال است.
اشكال:
بعضى اشكال كرده‏اند كه اين بلاهاى دنيوى كه متوجه بندگان مى‏شود به خصوص اطفال بى‏گناه و مجانين و معصومين از انبيا و اوليا و همچنين عذاب‏هاى سخت قيامت ابد الاباد براى معاصى چند روزه دنيا براى چه و حكمتش چيست ؟
جواب:
ما در كلم الطيب در بحث عدل و در اثبات خلود مفصلاً متعرض شده‏ايم[7] و خلاصه آن اين است كه حكمت آن ، يا از آثار طبيعى است : طبيعت آتش سوختن است ؛ آب غرق است ؛ باران خرابى مى‏رساند، با اينكه آب، آتش، باران نعمت است و يا در اثر سستى و تنبلى و عدم رعايت بهداشت به فقر و ذلت يا مرض و هلاكت مى‏افتند يا عقوبت معاصى است يا امتحان است يا تربيت اخلاقى است يا ارتفاع درجه يا هزارها حكم ديگر كه ما درك نمى‏كنيم.
«مِثْقالَ ذَرَّةٍ» ، فعل قبيح كم يا زياد، كوچك يا بزرگ تماماً قبيح است . و مراد از «مِثْقالَ» سنگينى است، و «ذَرَّةٍ» يا مورچه زرد كوچك است كه به چشم نمى‏آيد ، يا ذرات پراكنده در هواست. «وَ إِنْ تَكُ» ؛ يعنى همان مثقال ذره «حَسَنَةً» « حسنه » و كار خير باشد ، خداوند جزاى آن را «يُضاعِفْها» چندين برابر عنايت مى‏فرمايد .
«وَ يُؤتِ مِنْ لَدُنْهُ أَجْراً عَظِيماً» ؛ « اجر » و ثواب بزرگى براى كوچك‏ترين عبادات و حسنات عنايت مى‏فرمايد ، و اين دليل است بر اينكه هيچ عمل خيرى را و هيچ عبادت را كوچك و حقير نشماريد ، بسا همين عمل كوچك ميزان عمل را سنگين مى‏كند و انسان بهشتى مى‏شود ؛ چنانچه هيچ معصيت را هم كوچك و حقير ندانيد ، بسا همان ميزان را سبك و انسان را جهنمى مى‏كند.
------------------------------------------------------
[1] .  گذاشتن چيزى در غير جايگاه اصلى خود . مسالك الافهام : ج15 ، ص281 .
[2] .  گذاشتن چيزى در جايگاه اصلى خود . تفسير السمعانى : ج3 ، ص75 .
[3] .  محققاً شرك هر آينه ظلم عظيمى است . سوره لقمان: آيه 13.
[4] .  نهج البلاغه : ص340 ، ضمن خطبه 176 و بحار الأنوار : ج7 ، ص271 ، ح36 .
[5] .  مجمع البحرين : ج6 ، ص109 ؛ اقبال الاعمال : ج1 ، ص208 و بحار الأنوار : 95 ، ص105 .
[6] .  آنان را از تاريكى‏ها به سوى روشنايى به در مى‏برد . ر.ك : همين تفسير ، ج4 ، ذيل تفسير آيه 257 سوره بقره .
[7] .  ر . ك : الكلم الطيب ، ص130 و 750 .

نوشتن دیدگاه