11   « يُوصِيكُمُ اللّه‏ُ فِى أَوْلادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِساءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثا ما تَرَكَ وَ إِنْ كانَتْ واحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَ لِأَبَوَيْهِ لِكُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمّاتَرَكَ إِنْ كانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلَدٌ وَ وَرِثَهُ أَبَواهُ فَلأِمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ كانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلأِمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِى بِها أَوْ دَيْنٍ آباؤكُمْ وَ أَبْناؤكُمْ لا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ‏لَكُمْ نَفْعاً فَرِيضَةً مِنَ اللّه‏ِ إِنَّ اللّه‏َ كانَ عَلِيماً حَكِيماً»
ترجمه :
11. به درستى كه خداوند سفارش مى‏فرمايد در باب ميراث كه پسر دو برابرِ دختر ارث مى‏برد و اگر وارث دختر باشد بدون پسر اگر دو دختر و بيشتر باشند دو ثلثِ مال را مى‏برند و اگر يك دختر است نصف مى‏برد و از براى پدر و مادر در صورتى كه اولاد هم باشند هر كدام يك سدس (= يك ششم) مال را مى‏برند و اگر نباشند و وارث منحصر به پدر و مادر باشد مادر يك سوم مى‏برد اگر ميت برادر نداشته باشد و اگر داشته باشد مادر يك ششم مى‏برد ـ و بقيه راجع به پدر است ـ و اين ميراث بعد از آن است كه وصيت و دينِ ميت خارج شود ؛ شما نمى‏دانيد كه پدران و مادران و اولاد ، كدام يك نزديك‏ترند به شما در نفع ميراث ، و اين سفارش الهى فريضه و واجب است از طرف الهى ؛ درست است خداوند عالم و حكيم است.
تفسير :
اين آيه شريفه مشتمل بر سه جمله است:
جمله اول: در ميراث طبقه اول
در ميراث طبقه اول است كه پدر و مادر و اولاد ذكور و اناث است ، و ميراث آن‏ها دو قسم است: يك قسمت بالفرض است و يك قسمت بالنصيب . و تفصيل آن اين است كه اگر ميت هم پدر و مادر و هم اولاد ذكور و اناث دارد، پدر و مادر هر يك سدس كه يك ششم مال است مى‏برند ، چنانچه اگر پدر باشد و مادر نباشد يا به عكس يك سدس خود را مى‏برد بالفرض و بقيه تركه بين اولاد ذكور و اناث تقسيم مى‏شود ، پسر دو برابرِ دختر و اين بالنصيب است. و اگر پدر و مادر و فقط اولاد اناث باشند ابوين همان بالفرض مى‏برند و دختر اگر يك دختر است نصف مى‏برد بالفرض و در اين صورت يك سدس تركه زياد مى‏آيد آن را بايد پنج قسمت كرد : يك پدر و يك مادر و سه دختر بالنصيب مى‏برند ، ما زاد از آنچه بالفرض برده. و اگر بيش از يك دختر است يا دو دختر يا زيادتر كه مراد از «فوقَ اثنتين» است ؛ يعنى دو به بالا، دخترها دو ثلث مى‏برند بين آن‏ها بالسويه تقسيم مى‏شود و چيزى از تركه باقى نمى‏ماند و تماماً بالفرض است.
بلى ، اگر پدر تنها ، يا مادر تنها باشند يك سدس زياد مى‏آيد، اگر بيش از يك دختر باشند و يك ثلث اگر يك دختر باشد و اين مازاد را بين پدر ، يا مادر و دختران نسبت به آنچه برده‏اند تقسيم مى‏شود بالنصيب در صورت اول كه بيش از يك دختر است تخميس مى‏شود ، يك خمس به پدر يا مادر مى‏رسد و بقيه به دختران، و اگر يك دختر است تربيع مى‏شود يك ربع پدر يا مادر و سه ربع دختر تماماً بالنصيب.
و اگر وارث منحصر به پدر و مادر است و ميت اولاد ندارد ، اگر برادر و خواهر هم ندارد يك ثلث مادر مى‏برد بالفرض و دو ثلث ديگر پدر بالنصيب، و اگر برادرها و خواهرها دارد، اگر دو برادر هستند يا يك برادر و دو خواهر ، كه صدق «إخْوَةٌ» بكند كه مراد از جمع ، به نص اخبار و فتواى اصحاب ، دو به بالاست ، حاجب مى‏شوند و همچنين چهار خواهر كه به جاى دو برادر هستند مادر يك سدس [ = يك ششم ] بيش نمى‏برد بالفرض و پنج سدس [ = پنج ششم  ]ديگر پدر بالنصيب مى‏برد.
و اگر وارث منحصر به اولاد است و پدر و مادر ندارد، اگر اولاد منحصر به ذكور يا منحصر به اناث هستند بين آن‏ها بالسويه تقسيم مى‏شود، و اگر ذكور و اناث هستند ذكور دو برابرِ اناث مى‏برند ؛ يعنى هر پسرى دو برابرِ دختر مى‏برد ؛ و در ذكورِ تنها ، يا ذكور و اناث تماماً بالنصيب است. و امّا اناث تنها اگر يك دختر است نصف تركه را بالفرض و نصف ديگر را بالنصيب، و اگر بيش از يك دختر هستند دو ثلث بالفرض و يك ثلث بالنصيب. و تمام اين فروض در صورتى است كه زوج يا زوجه نباشند ، و الاّ اگر ميت اولاد ندارد ، زوج نصف تركه را مى‏برد ؛ و اگر اولاد دارد ، چه از اين زوج يا زوج سابق ، زوج رُبْع [ = يك چهارم ] مى‏برد ؛ و اگر زوجه باشد ، اگر زوج اولاد ندارد رُبْع و اگر دارد ثُمْن [ = يك هشتم ] مى‏برد ، چنانچه بيايد .
جمله دوم:]  تقدم دَيْن و وصيت بر ميراث ]
ارث مطلقاً بعد از وصيت و دَين است كه اگر ميت مديون است ، يا به طلبكارها يا به خمس سادات و سهم امام يا به زكات فقرا يا به مظالم عباد يا به نذر و عهد و قسم يا به كفارات يا به حج بيت اللّه‏ ، بايد اول ديون را خارج كرد، اگر بقيه دارد ارث است؛ و همچنين اگر وصيت كرده بايد اول وصيت را خارج كرد و بقيه ارث است.
و وصيت زايد بر ثلث نمى‏تواند كند ، مگر به اجازه ورثه ، چنانچه گذشت؛ و اگر دَين و وصيت هر دو است ، اگر تركه تكافؤ]  = كفايت  [مى‏كند ، به هر دو عمل بايد كرد ، و الاّ دَين مقدم است بر وصيت ولو در آيه ذكر وصيت مقدم شده، لكن در مقام ترتيب نيست ، و اگر تركه كمتر از ديون است بايد تقسيط كرد هر مقدار كه مى‏شود ، و اگر ميت اشتغال ذمّه به نماز و روزه دارد ، اختلاف است كه از اصل خارج مى‏شود يا نه ، در صورتى كه پسر بزرگ‏تر نداشته باشد ، و الاّ بر پسر بزرگ‏تر است در مقابل حبوه[1] كه مخصوص اوست و ساير ورثه حق ندارند.
جمله سوم:
در ذيل آيه شريفه «آباؤكُمْ وَ أَبْناؤكُمْ...» تا آخر آيه ، در مقام دفع توهم است كه خيال نكنيد در موضوع ارث پدر و مادر يا اولاد ، بعضى مقدم بر بعضى باشند ، اين‏ها در اين طبقه مساوى هستند از حيث ارث . بلى ، در غير اين موارد البته پدر مقدم است بر اولاد ؛ مثل تجهيزات ميت و غير آن . شما نمى‏دانيد ، خداوند عالم است و حكيم ، آنچه بفرمايد و آنچه بكند از روى حكمت و مصلحت است.
----------------------------------------------
[1] .  لوازم و اشياى شخصى پدر كه پس از مرگش به پسر بزرگ‏تر مى‏رسد .

نوشتن دیدگاه