195   «فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَ نِّى لا أُضِيعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذِينَ هاجَرُوا وَأُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَأُوذُوا فِى سَبِيلِى وَ قاتَلُوا وَقُتِلُوا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنّاتٍ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللّه‏ِ وَاللّه‏ُعِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ»
ترجمه:
195. پس اجابت فرمود پروردگار آن‏ها دعاى آن‏ها را، محققا من ضايع نمى‏كنم عمل هر عمل كننده از شما را، چه مرد باشد و چه زن، بعضى از بعضى؛ يعنى تفاوت نمى‏كند هر كه باشد، پس كسانى كه هجرت كردند و آن‏ها را از مراكز خود كفار بيرون نمودند و گرفتار اذيت كفار شدند در راه من و با كفار مقاتله كردند و كشته شدند، هر آينه من از گناهان آن‏ها گذشت مى‏كنم و آن‏ها را داخل بهشت‏هايى مى‏نمايم كه از زير آن بهشت‏ها نهرهايى جارى مى‏شود، اين تكفير سيّئات و دخول جنت ثوابى است از جانب خدا و نزد خداوند ثواب بسيار خوبى است.
[ادله بر عموم آيه]
اين آيه شريفه ولو در مورد مهاجرين و مجاهدين وارد شده، لكن ذكر آن‏ها از باب بيان مصاديق است و قرائن زيادى در آيه هست كه دلالت بر عموم دارد و شامل جميع مؤنين مى‏شود تا قيام قيامت:
1. جمله «فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ» كه ضمير «هُم» راجع است به جملات آيات سابقه كه اولى الالباب باشند كه صفات آن‏ها را بيان فرموده كه اجابت سؤل آن‏هاست.
2. جمله «أَ نِّى لا أُضِيعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْكُمْ» كه شامل جميع اعمال برّ مى‏شود كه هيچ عمل خيرى از بين نمى‏رود و ضايع نمى‏گردد.
3. جمله «مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى» كه شامل هر مرد و زنى از مؤنين مى‏شود.
4. جمله «بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ» كه صريح است كه هر فردى از افراد صدق بعض بر او مى‏شود؛ يعنى فرقى بين افراد نيست كه بعضى دون بعض باشد.
سپس خداوند بر اين عموم متفرّع مى‏سازد بعض مصاديق آن را كه چون عمل هيچ عاملى از بين نمى‏رود.
«فَالَّذِينَ هاجَرُوا» كه به قصد تشرف خدمت حضرت رسالت  صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و اخذ احكام و نصرت اسلام هجرت به مدينه نمودند.
«وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ»، كسانى كه در اذيت مشركين در مكه بودند و بالاخره متفرق شدند؛ بعضى به حبشه، برخى به طائف، برخى به مواضع ديگر كه آن‏ها را اخراج بلد كردند.
«وَ أُوذُوا فِى سَبِيلِى»؛ چه در مكه كه در شعب ابى طالب چند سالى گرفتار، چه ساير اذيت‏ها از مشركين و يهود در مدينه به آن‏ها متوجه شد.«وَ قاتَلُوا»؛ در جبهه جنگ حاضر شدند، در بدر و احد و ساير غزوات و سريه‏ها .
«وَ قُتِلُوا» شهداى بدر، احد، موته و غير اين‏ها.
«لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ»؛ حسب سؤل آن‏ها كه گفتند: «كَفِّرْ عَنّا سَيِّئاتِنا» . «وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنّاتٍ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ» حسب دعاى آن‏ها كه گفتند: «وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ».
[در معناى ثواب]
«ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللّه‏ِ»، گفتند معنى ثواب اعطاى نعمت است به ازاى عمل از روى اكرام و احترام در آخرت، پس شامل نعم دنيوى يا بدون عمل يا بدون اكرام واحترام صدق ثواب نمى‏كند.
و تحقيق كلام اين است كه خداوند عالم فياض مطلق است، لكن قابليت محل لازم دارد و نعم اخروى به نصّ آيات شريفه و اخبار متواتره و ضرورت دين، غير مؤن قابليت آن‏ها را ندارد، فقط ايمان و اعمال صالحه قابليت مى‏آورد، و امّا نعم دنيوى را بر مدار مصالح و حكمت كه اگر اقتضا كرد افاضه مى‏شود، و الاّ فلا . پس جمله «ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللّه‏ِ» به واسطه همان ايمان و همان اعمال صالح است كه قبلاً ذكر شد.
«وَ اللّه‏ُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ» ؛ هم از جهت دوام نعمت كه فنا ندارد و هم از جهت وفور نعمت كه «فيها ما لا عين رأت، و لا اُذُن سمعت، و لا خطر على قلب بَشَر»[1]، و هم از جهت كيفيت و التذاذ [ به ] ويژه لذايذ روحانى كه به مراتب فوق لذايذ جسمانى است.
------------------------------------------------------
[1] .  در بهشت آنچه كه چشم نديده و گوش نشنيده و به دل هيچ انسانى خطور نكرده، وجود دارد. الدر المنثور: ج5، ص339 و تفسير الميزان: ج16، ص269.

نوشتن دیدگاه