147   «وَما كانَ قَوْلَهُمْ إِلاّ أَنْ قالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَإِسْرافَنا فِى أَمْرِنا وَثَبِّتْ أَقْدامَنا وَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ»
ترجمه:
147. و نبود گفتار آن‏ها مگر اينكه گفتند: پروردگار ما! بيامرز از براى ما گناهان و زياده‏روى در كارها را و ما را ثابت قدم قرار ده در مقابل دشمن و ظفر و فيروزى بر كفار را نصيب ما بگردان و ما را نصرت فرما بر آن‏ها.
تفسير:
«وَ ما كانَ قَوْلَهُمْ» مرجع ضمير «ربيّون» هستند كه مجاهدين دين در ركاب انبياى سلف بودند، و نفىِ «قول» مراد اين نيست كه جز اين كلام آن‏ها اصلاً تكلمى نكردند، بلكه مراد كلامى كه دال بر ضعف و وهن و استكانت باشد از آن‏ها ظاهر نشد و اگر جراحتى يا اذيتى از كفار به آن‏ها مى‏رسيد اين را اثر گناهان خود مى‏دانستند، چنانچه مى‏فرمايد در جاى ديگر: «وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ»[1]، و از خداوند طلب مغفرت مى‏نمودند، لذا مى‏فرمايد:
«إِلاّ أَنْ قالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا» و اين كمال ادب است در پيشگاه ربوبى كه هر چه نعمت به او برسد از جانب خدا بداند و تفضل پروردگار و خود را لايق نداند و مستحق نشمارد، و هر چه نقمت و بلا به او برسد اثر عمل خود بداند و مستحق بشمارد و طلب مغفرت كند، چنانچه مى‏فرمايد: «ما أَصابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّه‏ِ وَ ما أَصابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ»[2].
[در معناى « اسراف » و ثبات قدم و نصرت بر كفار]
«وَ إِسْرافَنا فِى أَمْرِنا» از باب عطف خاص است به عام؛ زيرا «اسراف» از گناهان بزرگ است و اسراف زياده‏روى است از حد شرع و عقل، و تبذير بيجا مصرف كردن است.
و از براى اسراف معنى عام است: اسراف در مال و اسراف در معاصى و اسراف در كارها، لذا تعبير به «امر» كردند در «فِى أَمْرِنا» . در قرآن است «وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ»[3] و نيز مى‏فرمايد: «قُلْ يا عِبادِىَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّه‏ِ إِنَّ اللّه‏َ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً»[4]، پس اسراف گناه بزرگ است و استحقاق مصيبت در دنيا و عذاب در آخرت دارد و بايد طلب مغفرت نمود و نااميد نشد.
«وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا»، طلبِ «ثباتِ قدم» از پروردگار دليل بر اين است كه نيروى بنده و قوت و قدرت و ساير افعالش منوط به مشيت و اراده حق است و بنده مستقل در افعالش نيست و همين معنى اختيار و امر بين جبر و تفويض است.
«وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ»، نصرتِ الهى مؤنين را در حرب به انحايى است: يكى القاى رعب و ترس در قلوب كفار و ضعف و سستى در ابدان آن‏ها و يكى اعطاى قوت و قدرت و شجاعت به مؤنين و يكى انزال ملائكه يا مؤنين جن بر امداد مؤنين و يكى القاى عداوت و تفرقه و اختلاف در بين كفار؛ «تَحْسَبُهُمْ جَمِيعاً وَ قُلُوبُهُمْ شَتّى»[5]، «وَ أَلْقَيْنا بَيْنَهُمُ الْعَداوَ ةَ وَ الْبَغْضاءَ إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ»[6] و انحاى ديگر؛ زيرا خداوند بر همه چيز قادر و تواناست.
-----------------------------------------------
[1] .  و آنچه اصابت مى‏كند شما را مصيبتى، پس به واسطه اعمال زشت شماست. سوره شورى: آيه 30.
[2] .  آنچه برسد به تو از نيكى، پس از جانب خداست و آنچه برسد به تو از بدى، از قِبَل نفس خود است. سوره نساء: آيه 79.
[3] .  و زياده روى نكنيد، محققا خداوند كسانى را كه زياده روى مى‏كنند، دوست نمى‏دارد. سوره انعام : آيه 141.
[4] .  بفرما اى بندگان من، كسانى كه زياده روى كرديد در معاصى بر نفوس خود، نااميد نشويد از رحمت الهى، به درستى كه خداوند مى‏آمرزد گناهان را، جميع آن‏ها را. سوره زمر: آيه 53.
[5] .  گمان مى‏كنى اين‏ها مجتمع هستند، ولى قلوب آن‏ها متشتّت است. سوره حشر: آيه 14.
[6] .  و ما القا كرديم بين آن‏ها دشمنى و كينه را تا روز قيامت. سوره مائده: آيه 64.

نوشتن دیدگاه