133   «وَسارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمواتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ»
ترجمه:
133. و سرعت كنيد به سوى آمرزش از پروردگارتان و به سوى بهشتى كه پهناى آن پهناى جميع آسمان‏ها و زمين است، مهيّا شده براى كسانى كه تقوا داشته باشند.
تفسير:
[در بيان موارد سرعت و تأنّى]
«وَ سارِعُوا» امر «سارعوا» هم نظير امر «اطيعوا» است، ارشادى است؛ زيرا عقل حاكم است كه در امور خيريه كه نفع آن مسلّم است و خالى از ضرر است بايد مبادرت كرد؛ زيرا بسا فوت مى‏شود و از دست مى‏رود، به خصوص منافع اخروى كه بسا اجل برسد و ديگر مجال تدارك نباشد، لذا گفتند: «عجّلوا بالتوبة قبل الموت، وعجّلوا بالصلاة قبل الفوت»[1].
و امّا امورى كه خير و شرّ و نفع و ضرر آن معلوم نيست عجله در آن مذموم است؛ زيرا بسا در ضرر بيفتد كه ديگر قابل علاج نباشد و بايد تأمل و تدبر و فكر با كمال تأنّى نمود، اگر نفعش مسلّم شد و خالى از ضرر است اقدام نمود و لذا گفتند: «التأنّي من الرحمن و العجلة من الشيطان»[2].
«إِلى مَغْفِرَةٍ» « مغفرت » فعل الهى است و سرعت و مبادرت عبد به او به معنى اسباب مغفرت و امورى كه موجب غفران الهى است؛ يعنى تدارك گناهان خود را بكنيد با كمال سرعت و مبادرت و اعظم آن‏ها توبه است كه «التائب من الذنب كمن لا ذنب له»[3].
و از جمله آن‏ها حسنات است كه مى‏فرمايد: «إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ»[4]، و از جمله قضاى فوائت و اداى حقوق و امثال آن‏هاست. و رفع موانع از شمول رحمت و مغفرت كنيد از عقايد باطله و اخلاق رذيله و اعمال سيّئه.
«مِنْ رَبِّكُمْ» ، تعبير به «ربّ» اشاره به لطف و عنايت است كه خداوند مربّى شماست و شما را از نيستى به هستى و از ضعف به قوّه و از صغر به كبر رسانيد و تمام اسباب زندگانى و اسباب هدايت و سعادت را براى شما فراهم فرموده، سزاوار نيست خود را از فيوضات او محروم نماييد. «وَ جَنَّةٍ» ، بهشت جاويدان ، عطف به «مَغْفِرَةٍ» است؛ يعنى «سارعوا إلى جنة» و مسارعه به جنت مسارعه به اسباب وصول به بهشت است از ايمان و اخلاق حميده و اعمال حسنه از عبادات واجب و مستحب.
در واقع جمله اول رفع موانع است و جمله ثانى ايجاد مقتضيات، و وجه تقديم اين است كه در هر عملى اول بايد موانع را برطرف كرد، بعدا مقتضيات را ايجاد نمود، در قسمت اخلاق اول تخليه از رذايل است، سپس تحليه به فضايل؛ اول بايد كثافات را بزدود و نجاسات را زايل نمود، سپس طهارت و نورانيت را ايجاد كرد؛
منظر دل نيست جاى صحبت اغيار
ديو چو بيرون رود فرشته در آيد
[در مورد سعه بهشت]
«عَرْضُهَا السَّمواتُ وَ الْأَرْضُ» مراد عرض مقابل طول نيست كه بعضى توهّم كردند و گفتند البته طول زيادتر از عرض است، بلكه ممكن نيست؛ چون عرض و طول و عمق خط است كه عارض سطح مى‏شود و سطح عارض جسم. اگر مراد عرض به اين معنى بود بايد مقدار بُعد را بيان فرمايد: «من تخوم الأرض إلى عنان السماء»[5].
و مراد هم سعه نيست كه اندازه‏گيرى شده باشد كه سعه بهشت به مقدار سعه آسمان‏ها و زمين باشد، نه كمتر و نه زيادتر، بلكه كنايه از بزرگى بهشت است؛ مثل اينكه مى‏فرمايد: «إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَنْ يَغْفِرَ اللّه‏ُ لَهُمْ»[6] ،
معنى اين نيست كه اگر هفتاد و يك مرتبه باشد مى‏آمرزد، كنايه از كثرت است، هر چه استغفار كنى نمى‏آمرزد. بهشت هم هر چه تصوّر كنى بزرگىِ آن را، بزرگ‏تر است.
و اشكال به اينكه پس از آسمان‏ها و زمين كجاست كه بهشت باشد بسيار واهى است؛ زيرا فضاىِ وسيعِ عالم بيش از اين تصوّرات و تخيّلات است، حتى بعضى توهّم غير متناهى كردند، اگر چه آن هم غلط است، چون كه ممكن نمى‏شود غير متناهى باشد و در قرآن مى‏فرمايد: «وَ سِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمواتِ وَ الْأَرْضَ» و مسلّما عرش الهى اعظم از كرسى است ، زيرا مَثَل كرسى مَثَل منبر و صندلى است و مَثَل عرش مَثَل تخت است كه كرسى بر تخت گذارده شود و سلاطين و بزرگان از اساتيد بر او جلوس نمايند.
و ممكن است بهشت كره‏اى باشد كه اعظم از مجموع كرات جوّيه باشد در زير عرش، چنانچه وسعت جهنم هم به مقدارى است كه هر چه خطاب شود به او « هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِن مَزِيدٍ »[7].
و به نحوى باشد كه اهل بهشت اهل جهنم را مى‏بينند و بالعكس و با هم تكلّم مى‏كنند، چنانچه مضمون آيات قرآنى است. و صفحه زمين كه عبارت از صفحه محشر است هم طرف آن دو واقع مى‏شود و معبر اهل بهشت از روى جهنم است كه صراط است. و اللّه‏ العالم.
«أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ» «تقوا» از صفات نفسانيه است كه تعبير به «تقوى القلوب» شده و نظير بسيارى از صفات نفسانيه مقول به تشكيك و ذى مراتب است إلى ما شاء اللّه‏ كه ادنا مراتب او تقواى از عقايد فاسده است كه مرادف با ايمان است، و اعلا مراتب او اعراض از ما سوى اللّه‏ و توجّه به ذات اقدس ربوبى و بس.
و لامِ «لِلْمُتَّقِينَ» « لامِ » اختصاص است و «المتقين» جمع محلاّ به الف و لام افاده عموم مى‏دهد، جميع مراتب تقوا را شامل مى‏شود.
بنابراين، اين جمله مرادف و مطابق با آيه شريفه است كه قبلاً تذكر داديم «أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللّه‏ِ وَ رُسُلِهِ...» الآيه[8]؛ زيرا ايمان هم ذى مراتب است، مثل تقوا و جميع مراتب آن را به واسطه كلمه «لِلَّذِينَ» شامل مى‏شود.
------------------------------------------------------
[1] .  قبل از اينكه مرگ فرا برسد، در توبه كردن عجله كنيد و قبل از اينكه وقت نماز از دست
برود، به سوى نماز بشتابيد.
[2] .  آرامش و تأنى از خداست و عجله كردن از شيطان.
[3] .  كسى كه از گناه توبه مى‏كند، مانند كسى است كه هيچ گناهى ندارد. كافى : ج2 ، ص435 ، ح10 و عيون اخبار الرضا  عليه‏السلام : ج1 ، ص79 ، ح347 .
[4] .  محققا حسنات و اعمال حسنه از بين مى‏برد اعمال سيئه را. سوره هود: آيه 114.
[5] .  از لايه‏هاى زمين تا سقف آسمان.
[6].  اگر هفتاد مرتبه طلب مغفرت كنى بر آن‏ها، پس خداوند نمى‏آمرزد آن‏ها را. سوره توبه: آيه 80.
[7] .  آيا پر شدى ومملو گشتى؟ جواب مى‏دهد: آيا زيادتر دارى بفرستى ، من جا دارم. سوره ق: آيه 30.
[8] .  مهيا شده از براى كسانى كه ايمان به خدا و رسول خدا دارند . سوره حديد: آيه 21.

نوشتن دیدگاه