67   «ما كانَ إِبْراهِيمُ يَهُودِيّاً وَلا نَصْرانِيّا وَلكِنْ كانَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَماكانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ»
ترجمه:
67. نبود ابراهيم يهودى و نه نصرانى، وليكن بود حنيف و مسلم و نبود از مشركين.
تفسير:
«ما كانَ إِبْراهِيمُ يَهُودِيّاً» ، طايفه يهود خود را مسمّا به اين اسم كردند به واسطه انتساب به يهودا فرزند حضرت يعقوب و دينى كه فعلاً در دست آن‏هاست دين باطل مزخرف است و حضرت موسى  عليه‏السلام و انبياى بعد از او از اين دين بيزار و برى هستند، چه رسد به حضرت ابراهيم  عليه‏السلام. «وَ لا نَصْرانِيّاً» ، طايفه نصارا مسمّاى به اين اسم شدند به دعوى اينكه حضرت مسيح را يارى كردند، با اينكه اين دعوى كذب محض است، چنانچه قبلاً ذكر شد و دين نصرانيت هم يك جمله كفرياتى است كه حضرت مسيح از او بيزار و برى است و ساحت قدس انبيا  عليهم‏السلام كلاًّ از اين مزخرفاتى كه در تورات رايج و اناجيل اربعه، بلكه جميع كتب عهد قديم و جديد است منزّه و مبرّاست.
[معناى اسلام از زمان آدم تا خاتم]
«وَ لكِنْ كانَ حَنِيفاً مُسْلِماً»، توضيح كلام اينكه دين عبارت از يك مجموعه‏اى است از عقايد و اخلاق و وظايف عبادى و معاملات و احكام ميراث و حدود و نحو اين‏ها و از زمان حضرت آدم  عليه‏السلام تا روز قيامت عقايد و اخلاق و بسيارى از فروع مثل نماز و روزه و زكات و حج و جهاد و امر به معروف و نهى از منكر و ارشاد و هدايت و بسيارى از محرّمات مثل شراب، قمار، زنا، لواط و امثال آن‏ها و بسيارى از معاملات و معاشرات مثل بيع، صلح، نكاح، ارث، حدود، ديات و امثال اين‏ها يكى است و تمام انبيا مأمور به دعوت به يك دين بودند و فقط انبياى اولوالعزم به مقتضيات حالات ناس و وقت و زمان مأمور بودند به تغيير بعضى از خصوصيات و نسخ ما سَبَق و جعل ما لَحِق، و همين نحوى كه ما معتقديم به جميع انبيا و اوصياى آن‏ها، آن‏ها هم معتقد به همين بودند، و همين نحوى كه نبىّ لاحق تصديق سابقين را مى‏فرمايد، سابقين هم تصديق لاحقين و بشارت به آمدن آن‏ها را داشتند و دادند، و اين دين واحد نامش اسلام است به مناسبت تسليم جميع دستورات الهيّه، و اين بيان از مجموعه آيات شريفه قرآن استفاده مى‏شود و هر جا به مناسبت آن ذكر شده و در مطاوى آيات سابقه متذكر شده‏ايم «إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللّه‏ِ الاْءِسْلامُ»[1]، «وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الاْءِسْلامِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ»[2] عموم دارد و سرتاسر دنيا را مى‏گيرد از اول دنيا تا آخر آن.
و از اين بيان دفع اشكالى كه بعضى توهّم كردند كه دين اسلام هم بعد از ابراهيم بوده، به خوبى واضح مى‏شود، و معناى حنيف هم به معنى سهولت و خالى از افراط و تفريط و صراط مستقيم است.
«وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ» ممكن است تعريض بر يهود و نصارا باشد كه آن‏ها مشركند و ممكن است دفع توهّم مشركين باشد كه آن‏ها هم ابراهيم  عليه‏السلام را بر طريقه خود مى‏دانستند، و اللّه‏ العالم.
--------------------------------------------------------
[1] .  محقق است كه دين مرضى نزد خداوند اسلام است. سوره آل عمران: آيه 19.
[2] .  و كسى كه طلب كند و اختيار كند دينى غير دين اسلام، پس از او پذيرفته نخواهد شد. همان: آيه 85.

نوشتن دیدگاه