54   «وَمَكَرُوا وَمَكَرَ اللّه‏ُ وَاللّه‏ُ خَيْرُ الْماكِرِينَ»
ترجمه:
54. و مكر كردند و خداوند جزاى مكر آن‏ها را به آن‏ها چشانيد و بهترين جزا دهنده است.
تفسير:
[بيان مراد از مكر آن‏ها و مكر خدا]
«وَ مَكَرُوا» ممكن است چنانچه مفسرين گفتند مراد يهود است كه حضرت عيسى را گرفتند و حبس كردند و خداوند شبيه عيسى  عليه‏السلام از خود آن‏ها به آن‏ها نمانيد و او را به دار زدند و كشتند و عيسى را به آسمان برد[1]،
لكن اين معنى خلاف ظاهر است؛ زيرا مكر عبارت از اين است كه به حيله و تزوير و پُلِتيك [= سياست مزوّرانه وحقه] و تقلّب در مقام اذيت برآيند و يهود علنا دشمنى كردند و در مقام اذيت عيسى برآمدند، بلكه بعيد نيست كه مراد حواريّين باشند كه اظهار ايمان كردند و اظهار متابعت و تسليم و در موقعِ گرفتارىِ عيسى در چنگال يهود او را تنها گذاشتند و فرار كردند و اين معنى به حسب عبارت و جملات آيه هم انسب است، واللّه‏ العالم.
و مكر با مؤن به خصوص با رسول خدا يكى از صفات رذيله و از معاصى بسيار بزرگ و آيات و اخبار در مذمت آن بسيار است و از پيغمبر اكرم  صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مروى است، فرمود:
«ليس منّا من ماكَرَ مسلما»[2].
و از اميرالمؤنين  عليه‏السلام فرمود:
«ولولا أنّ المكر والخديعة في النار لكنت أمكرَ الناس»[3] و غير اين‏ها از اخبار.
و مكر و حيله و خدعه و نكرى الفاظ مرادفه يا قريب المعنى است و از همين باب است تلبيس و غش و غدر كه عبارت است از اصابه مكروه به غير از مآخذ خفيه بعيده از ذهن و اين يكى از اقسام نفاق است كه ظاهر آن بر خلاف باطن باشد.
«وَ مَكَرَ اللّه‏ُ»، مكر خداوند گفتند مراد جزاى عقوبت مكر مكار است و ممكن است مراد اين باشد كه خداوند شخص مكار را عقوبت مى‏فرمايد به طورى كه خيال مى‏كند كه به او تفضّل فرموده، چنانچه مفاد بسيارى از آيات است، مثل «وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِى لَهُمْ خَيْرٌ لأِنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِى لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ»[4] و مثل «وَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ * وَ أُمْلِى لَهُمْ إِنَّ كَيْدِى مَتِينٌ»[5] و غير اين‏ها از آيات.
«وَ اللّه‏ُ خَيْرُ الْماكِرِينَ» نظر به اينكه گفتيم مكر خدا جزاى عمل مكار است، چه به معنىِ اول باشد كه مفسرين گفتند، چه به معنىِ دوم كه احتمال داديم، على اىّ حال به مقتضاى عدل است، چنانچه در حقّ كفار و فسّاق عقوبت مى‏فرمايد و ظلم نيست، بلكه خود مكّار ظلم مى‏كند، هم به نفس خود كه خود را در معرض عقوبت قرار مى‏دهد، مثل ساير عُصات و هم به كسانى كه با آن‏ها مكر كرده و اين مفاد بسيارى از آيات، مثل «وَ ما ظَلَمْناهُمْ وَ لكِنْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ»[6]، «وَ ما ظَلَمْناهُمْ وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ»[7]، «وَ ما ظَلَمْناهُمْ وَ لكِنْ كانُوا هُمُ الظّالِمِينَ»[8] و غير اين‏ها از آيات [است].
---------------------------------------------
[1] .  ر . ك : مجمع البيان: ج2، ص757 و تقسير الصافى: ج1، ص340.
[2] .  كسى كه به فرد مسلمان نيرنگ بزند، از ما نيست. كافى: ج2، ص337، ح3 ؛ ثواب الاعمال: ص318، ح1؛ بحار الأنوار: ج72، ص285، ح8 و جامع السعادات: ج1، ص163.
[3] .  اگر جايگاه مكر و حيله و نيرنگ در آتش جهنم نبود، من سياست بازترين و زيرك‏ترين مردم بودم. كافى: ج2، ص336، ح1؛ ثواب الاعمال: ص318، ح2 ؛ بحار الأنوار: ج72، ص285، ح9 و جامع السعادات: ج1، ص163.
[4] .  و گمان نكنند كسانى كه كافر شدند اينكه ما آن‏ها را مهلت داديم، به نفع آن‏هاست، بلكه موجب زيادتى معاصى آن‏هاست و براى آن‏هاست عذاب خوار كننده. سوره آل عمران: آيه 178.
[5] .  و كسانى كه تكذيب كردند به آيات ما، آن‏ها را ما به زودى درجه درجه مى‏بريم از آن راهى كه نمى‏دانند و مهلت مى‏دهيم از براى آن‏ها، محققا كيد من بسيار محكم است. سوره اعراف: آيات 182 ـ 183.
[6] .  و ما ظلم نكرديم به اين امم انبيا كه هلاك شدند، ولكن خود آن‏ها به نفوس خود ظلم كردند. سوره هود: آيه 101.
[7] .  و ما به آن‏ها ظلم نكرديم، ولكن خود آن‏ها بودند كه به نفوس خود ظلم مى‏كردند. سوره نحل: آيه 118.
[8] .  و ما ظلم نكرديم آن‏ها را، ولكن بودند آن‏ها ظلم كنندگان. سوره زخرف: آيه 76.

نوشتن دیدگاه